Prawo karne ma kilka praktycznych zastosowań. Jego celem jest prewencja ogólna (odstraszanie potencjalnych przestępców) i indywidualna (skłanianie przestępców do tego, by więcej nie naruszali prawa). Dodatkowo prawo karne pełni funkcję naprawczą, czyli dąży do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub naprawienia wyrządzonej szkody, oraz sprawiedliwościową – jego celem jest bowiem uczynienie zadość społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Swoje funkcje prawo karne realizuje poprzez różne instrumenty, nie tylko wymierzanie kar. Stosunkowo często w wyrokach pojawiają się środki karne, czyli pewne nakazy lub zakazy, które mają kształtować postawę osoby skazanej. Jednym z nich jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przewidziany przez art. 41 § 2 Kodeksu karnego (dalej: k.k.).
Kiedy orzekany jest zakaz?
Według obowiązujących przepisów sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Istnieje zatem kilka warunków, które muszą być spełnione, by można było orzec zakaz.
Po pierwsze, przestępstwo musi zostać popełnione w związku z konkretnym rodzajem działalności gospodarczej. Działalność gospodarcza natomiast to, zgodnie z Prawem przedsiębiorców, zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Jeśli ktoś jest przedsiębiorcą, ale popełnia czyn niezwiązany z działalnością gospodarczą (np. prowadzi firmę budowlaną i bije kogoś na imprezie), zakaz go nie obejmuje.
Podobne artykuły
Po drugie, warunkiem orzeczenia zakazu jest skazanie danej osoby. W związku z tym nie będzie można zakazać prowadzenia działalności gospodarczej sprawcom niepoczytalnym, wobec których umorzono postępowanie, nieletnim czy osobom, których sprawy zakończyły się warunkowym umorzeniem. Orzeczenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (tzw. zawiasy) jest wyrokiem skazującym, a zatem wobec takich osób można stosować zakaz.
Po trzecie, w każdej sprawie, gdzie sąd rozważa orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, konieczne jest ustalenie prognozy kryminologicznej oskarżonego. Innymi słowy sąd musi ustalić, czy umożliwienie osobie ściganej dalszego prowadzenia działalności nie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem, np. prawu własności albo nietykalności cielesnej.
Czy sąd zawsze musi orzec zakaz?
Przepis mówi o tym, że sąd „może” orzec zakaz, a zatem będzie on zawsze fakultatywny. O tym, czy w danej sytuacji konieczne jest orzeczenie zakazu decydować będą okoliczności danej sprawy. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że osoby wcześniej niekarane, działające nieumyślnie albo próbujące dobrowolnie naprawić szkodę mogą liczyć na przychylność sądu w tym względzie. Jeśli jednak przedsiębiorca ma już jakieś wyroki na koncie, lekceważy wymiar sprawiedliwości albo działał ze szczególnie nagannych pobudek, szansa na orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wyraźnie rośnie.
Forma zakazu
Zakaz prowadzenia określonego rodzaju działalności (a nie działalności w ogóle!) to środek karny, a zatem ustanawia się go poprzez konkretny zapis w wyroku skazującym. Wymierza się go w latach – minimum to jeden rok, a maksimum piętnaście lat. Poniżej zamieszczam przykłady z prawdziwych wyroków orzekających zakaz:
- „orzeka zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, której przedmiotem są inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii”;
- „orzeka zakaz wykonywania zawodu związanego z naprawą, sprzedażą i serwisem urządzeń – w szczególności maszyn numerycznych oraz prowadzenia działalności w powyższym zakresie, bądź pozostawania pełnomocnikiem osób taką działalność prowadzących”;
- „orzeka zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie obrotu produktami ropopochodnymi”;
- „orzeka zakaz prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na prowadzeniu usług prawnych”.
Orzecznictwo sądowe jest przy tym zgodne, że nie można ustanowić zakazu prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej, ponieważ uniemożliwiałoby to w wielu przypadkach utrzymanie się oskarżonych i ułatwiałoby im powrót do przestępstwa.
Działalność nierejestrowana a zakaz
Należy podkreślić, że określenie „działalność gospodarcza” nie jest tożsame z „rejestrowaną działalnością gospodarczą”. W niektórych przypadkach w Polsce można prowadzić całkowicie legalnie działalność bez zgłoszenia do odpowiedniego rejestru. Przykładowo, możliwe jest prowadzenie działalności nierejestrowanej, gdy osiągamy dochód nieprzekraczający 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Omawiany art. 41 k.k. obejmuje także takie sytuacje. Zakaz można orzec zarówno w przypadku popełnienia przestępstwa związanego z działalnością nierejestrowaną, jak i może dotyczyć takiej działalności.
Czy fakturowanie to dla Ciebie strata czasu?
Program Faktura.pl sprawi, że fakturowanie zajmie Ci mniej, niż 30 sekund. Przez pierwszy miesiąc darmowego korzystania z aplikacji zobaczysz, jak jej funkcje uproszczą Ci życie. Oto zalety korzystania z Faktura.pl:
✅ Automatyczne wystawianie faktur cyklicznych
✅ Wysyłka dokumentów z poziomu aplikacji
✅ Program zintegrowany z Krajowym Systemem e-Faktur
✅ Możliwość księgowania swoich kosztów za pomocą kilku kliknięć
✅ Natychmiastowa płatność przy pomocy przycisku „Kliknij, aby opłacić fakturę” umieszczonego na dokumencie
✅ Funkcja magazynu z możliwością zintegrowania z Allegro
Kogo może dotyczyć zakaz?
Pomijając oczywisty fakt, że zakaz można orzec wyłącznie wobec sprawców przestępstw związanych z działalnością gospodarczą, warto jeszcze rozwinąć inny aspekt tego środka. Jak przyjmuje się w orzecznictwie, zakaz można orzec tylko wobec osoby, która wykonuje działalność we własnym imieniu i na własny rachunek. Nie może zatem dotyczyć pracowników, pełnomocników, prokurentów, udziałowców czy akcjonariuszy.
Gdzie sprawdzić, czy ktoś ma zakaz?
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej jest elementem wyroku skazującego, a zatem informacja o nim będzie znajdowała się w Krajowym Rejestrze Karnym. Wniosek o uzyskanie informacji z tego rejestru składa się z sądzie rejonowym na specjalnym formularzu, przy czym trzeba wskazać podstawę naszego żądania.
Zdecydowanie łatwiej znaleźć taką informację w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Na stronie wyszukiwarki CEIDG możemy przeglądać bazę według różnych kryteriów. Po kliknięciu w profil danego przedsiębiorcy otrzymamy stronę z informacjami na jego temat. Jedno z pól dotyczy zakazów, wśród których może znaleźć się zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.
Zakaz w prawie upadłościowym
Dla porządku warto jeszcze dodać, że oprócz procedury karnej, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przewiduje także Prawo upadłościowe. Zgodnie z art. 373 tej ustawy sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na okres od jednego roku do dziesięciu lat wobec osób prowadzących działalność gospodarczą na własnych rachunek lub w ramach spółek kapitałowych, reprezentantów przedsiębiorstw, pełnomocników oraz osób pełniących funkcje kontrolne w strukturze przedsiębiorcy.
Przesłanki do orzeczenia zakazu to między innymi:
- niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, mimo istnienia takiego obowiązku, lub przyczynienie się do niezłożenia takiego wniosku;
- odmowa wydania lub wskazania majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów;
- ukrywanie, niszczenie lub obciążanie majątku wchodzącego w skład masy upadłości;
- utrudnianie postępowania upadłościowego;
- co najmniej jedna wcześniejsza upadłość z umorzeniem długów;
- ogłoszenie upadłości w terminie pięciu lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości;
- celowe działanie lub rażące niedbalstwo prowadzące do niewypłacalności.
Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w postępowaniu upadłościowym następuje w zupełnie innym trybie, niż w postępowaniu karnym, ale skutek jest ten sam – uniemożliwienie prowadzenia biznesu. Z tego powodu warto dokładnie zapoznać się w przywołanymi w artykule przepisami i unikać sytuacji, które mogą doprowadzić do orzeczenia przez sąd takiego zakazu.
