Jakiś czas temu pisałem o tym, że prywatny detektyw to jedna z bardziej atrakcyjnych opcji rozwoju zawodowego dla emerytowanego policjanta. Specyfika działalności detektywistycznej jest bliska organom ścigania, co stanowi niski próg wejścia dla byłego funkcjonariusza. Dobry detektyw jest w stanie zarobić nawet 20 000 zł miesięcznie, co jest wyjątkowo wysokim wynagrodzeniem biorąc pod uwagę relatywnie nieduże koszty prowadzenia działalności. Dziś przyjrzymy się, jak zacząć pracę prywatnego detektywa w Polsce.
Usługi detektywistyczne
Kwestia działalności detektywów została uregulowana w ustawie o usługach detektywistycznych (dalej: ustawa). Usługi detektywistyczne obejmują uzyskiwanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej z klientem, jeśli czynności te nie są zastrzeżone dla organów państwowych na mocy specjalnych przepisów. Mówiąc prościej, zadaniem detektywa jest zbieranie informacji na podstawie umowy ze zleceniodawcą, przy czym nie może on np. aresztować śledzonych osób albo stosować zastrzeżonych dla służb mundurowych podsłuchów.
W większości zachodnich krajów prywatni detektywi mają podobne uprawnienia, które sprowadzają się do zbierania informacji, obserwacji i tzw. białego wywiadu. Są jednak państwa, gdzie na zawód ten patrzy się inaczej. Przez bardzo długi czas w Chinach zawód prywatnego detektywa był całkowicie zakazany. Dopiero gdy Państwo Środka w 2001 roku dołączyło do Światowej Organizacji Handlu zluzowano nieco te ograniczenia, ale systemowe trudności sprawiają, że do dzisiaj wielu detektywów wykonuje swój zawód pod przykrywką firm konsultingowych.
Ustawa wskazuje przykładowe, główne kategorie usług detektywistycznych:
- spory prawne między osobami fizycznymi;
- spory gospodarcze – wykonanie zobowiązań, zdolność płatnicza, wiarygodność finansowa, bezprawne wykorzystanie nazw lub znaków towarowych, nieuczciwa konkurencja, tajemnica handlowa i tajemnica przedsiębiorstwa;
- wiarygodność szkód zgłaszanych ubezpieczycielom;
- poszukiwanie osób zaginionych lub ukrywających się;
- poszukiwanie mienia;
- zbieranie informacji w toczącej się sprawie karnej, karnoskarbowej lub wykroczeniowej.
Jak uzyskać licencję detektywa?
Aby móc rozpocząć działalność detektywistyczną, konieczne jest uzyskanie licencji. W Polsce takich licencji wydaje się około 500 rocznie. Art. 29 ustawy przewiduje, że o wydanie licencji może ubiegać się osoba, która:
- jest obywatelem Polski lub kraju Unii Europejskiej, ewentualnie przysługuje jej na podstawie specjalnych przepisów prawo do wykonywania w Polsce działalności gospodarczej;
- ukończyła 21 lat;
- posiada przynajmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe;
- ma pełną zdolność do czynności prawnych;
- nie toczy się przeciwko niej postępowanie o umyślne przestępstwo, w tym skarbowe;
- nie jest skazana za umyślne przestępstwo, w tym skarbowe;
- nie została dyscyplinarnie zwolniona z Policji, Straży Granicznej, ABW, Agencji Wywiadu, BOR, SOP, wojska, prokuratury, sądu lub innego urzędu publicznego w ciągu ostatnich 5 lat;
- posiada pozytywną opinię komendanta powiatowego Policji;
- posiada odpowiednie orzeczenie lekarskie;
- odbyła specjalne szkolenie.
Zgodnie z przepisami wykonawczymi wniosek o wydanie licencji składa się na piśmie lub elektronicznie do właściwego ze względu zamieszkania komendanta wojewódzkiego Policji lub do Komendanta Stołecznego Policji, jeśli wnioskodawca nie mieszka w Polsce. Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie powyższych wymagań, kopię dowodu osobistego i dwie fotografie.
Licencje wydaje się na czas nieoznaczony, a zawiesić lub cofnąć ją mogą komendant wojewódzki Policji właściwy ze względu na miejsce zamieszkania detektywa.
Chyba najbardziej znanym przypadkiem cofnięcia licencji detektywistycznej jest sprawa Krzysztofa Rutkowskiego. W 2010 roku, gdy ogłaszał własne śledztwo w sprawie zaginięcia Iwony Wieczorek, ówczesny rzecznik prasowy MSWiA musiał demontować informacje, że Rutkowski jest detektywem. Jego licencja została cofnięta właśnie przez komendanta wojewódzkiego policji właściwego ze względu na miejsce jego zamieszkania. Powodem było oskarżenie o prowadzenie bezprawnej działalności.
Jakie inne warunki musi spełnić przyszły detektyw?
Przede wszystkim działalność detektywistyczną mogą wykonywać wyłącznie przedsiębiorcy, przy czym nie muszą to być osoby fizyczne. Agencja detektywistyczna może także funkcjonować jako spółka prawa handlowego. W przypadku osób fizycznych licencję powinien posiadać przedsiębiorca lub jego pełnomocnik, a w przypadku osób prawnych – co najmniej jedna osoba uprawniona do reprezentacji spółki (np. wspólnik w spółce jawnej).
Warunkiem dopuszczenia przedsiębiorcy do wykonywania usług detektywistycznych jest brak wpisu w rejestrze dłużników niewypłacalnych KRS oraz w Krajowym Rejestrze Zadłużonych.
Dodatkowo osoba fizyczna wykonująca działalność lub członkowie reprezentacji osoby prawnej nie mogą być karani za umyślne przestępstwo, w tym skarbowe. Prawdopodobnie z tego powodu detektywem nie jest już Krzysztof Rutkowski, ponieważ w 2013 roku został prawomocnie skazany na 1,5 więzienia za udział w tzw. mafii paliwowej.
Obowiązkiem każdego detektywa jest także posiadanie aktualnego ubezpieczenia OC oraz uzyskanie wpisu do Rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność regulowaną w zakresie usług detektywistycznych.
Rejestr detektywów
Wpis do rejestru (na potrzeby artykułu nazwijmy go „rejestrem detektywów”) jest niezbędnym elementem rozpoczęcia działalności detektywistycznej. Wniosek o wpis powinien zawierać:
- nazwę przedsiębiorcy, siedzibę i adres lub miejsce zamieszkania;
- numer w KRS albo wpis w CEIDG;
- numer NIP;
- imię i nazwisko, datę urodzenia, adres zamieszkania oraz (jeśli jest to wymagane) numer licencji przedsiębiorcy, członków organu zarządzającego, prokurentów i pełnomocników;
- odpowiednie oświadczenie dotyczące prawdziwości danych.
Rejestr prowadzony jest przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w formie księgi ewidencyjnej w systemie informatycznym. W rejestrze znajdują się następujące dane, które umożliwiają wstępną weryfikację wiarygodności detektywów:
- data wniosku o wpis oraz data wpisu;
- nazwa, siedziba i adres przedsiębiorcy;
- dane osób reprezentujących i posiadających licencję;
- numery NIP i KRS lub wpis w CEIDG;
- adres stałego miejsca wykonywania działalności gospodarczej.
Organ ma 7 dni na dokonanie wpisu od chwili złożenia wniosku. Jeśli jednak organ opóźni się z tym, to po 14 dniach od złożenia wniosku przedsiębiorca może zacząć swoją działalność.
Jakie zasady obowiązują detektywa?
Detektywa obowiązuje szereg różnych zasad, które mają gwarantować wysoką jakość jego usług. Przede wszystkim powinien kierować się zasadami etyki, lojalnością wobec swojego klienta i szczególną starannością przy wykonywaniu pracy. Detektyw nie może naruszać praw oraz wolności człowieka i obywatela, powinien przestrzegać przepisów i odmawiać wykonywania czynności, które są z nimi sprzeczne albo gdy są nieetyczne.
Usługi detektywistyczne nie mogą być połączone z wykorzystaniem środków technicznych oraz metod i czynności operacyjno-rozpoznawczych, które ustawa zastrzega dla służb państwowych. Dlatego detektywi nie mogą m.in. stosować podsłuchów. Przykładowo, Sąd Rejonowy w Gorlicach w sprawie o sygnaturze II K 209/16 skazał na kary grzywny detektywów za umieszczenie dyktafonu w pojeździe innej osoby i pozyskanie w ten sposób nagrań. Przede wszystkim jednak warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi w sprawie o sygnaturze I A Ca 761/15. Orzeczenie zostało wydane w sprawie, w której detektyw razem z grupą zamaskowanych osób dokonali pokazowego i publicznego zatrzymania pewnego człowieka, używając przy okazji petard, broni i przemocy. Sąd uznał takie działania za niezgodne z ustawą i zasądził od detektywa na rzecz pokrzywdzonego 100 tysięcy złotych odszkodowania.
Detektyw podczas wykonywanych czynności ma obowiązek posiadać przy sobie licencję i okazywać ją na żądanie osoby, wobec której podejmuje swoje działania. Zainteresowany ma prawo spisać imię i nazwisko detektywa oraz nazwę organu wydającego licencję.
Osoba wykonująca usługi detektywistyczne jest zobowiązana zachować w tajemnicy źródła informacji oraz okoliczności sprawy, o których dowiedziała się w trakcie swoich działań. Zwolnienie z zachowania tajemnicy może nastąpić na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego.
Czy można skorzystać z pomocy detektywa w procesie karnym?
W krajach anglosaskich, a zwłaszcza w USA, prywatni detektywi bardzo często współpracują z obrońcami i oskarżonymi w sprawach karnych. Poszukują świadków zdarzenia, weryfikują wiarygodność dokumentów i analizują treść składanych zeznań. Ich status nie budzi wątpliwości.
Polskie postępowanie karne nie posiada takiej tradycji w zakresie korzystania z usług detektywów, ale przepisy nie zakazują też ich angażowania. Jest jednak pewien problem. Jeśli osoba podejrzana w postępowaniu karnym zleci detektywowi wykonanie czynności w swojej sprawie, to zgodnie z art. 25 ustawy o fakcie zawarcia takiej umowy detektyw musi niezwłocznie powiadomić organ prowadzący postępowanie. Innymi słowy organ prowadzący proces karny zawsze będzie wiedział, gdy ktoś w jego sprawie nawiąże współpracę z detektywem. Między innymi ta regulacja rodzi niechęć podejrzanych i ich obrońców do korzystania z takich usług.
Zajmujący się tą tematyką Marek Skwarcow wskazał jednak, że powyższy przepis nie obowiązuje w sprawach prywatnoskargowych, ponieważ nie prowadzą ich organy ścigania. Dotyczy to m.in. znieważeń, pomówień i naruszenia nietykalności.
Kontrola działalności detektywistycznej
Sam wpis w rejestrze i możliwość wykonywania działalności detektywistycznej nie są dane raz na zawsze. Kontrolę tej działalności prowadzi Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, może także upoważnić do tego Policję. Kontrolerzy mają prawo sprawdzać przestrzeganie warunków prowadzenia agencji detektywistycznej oraz wpływ jej działalności na obronność i bezpieczeństwo państwa albo ochronę dóbr osobistych obywateli.
Podmioty kontrolujące mogą wchodzić na teren nieruchomości zajmowanej przez agencję, żądać ustnych i pisemnych wyjaśnień, okazywania dokumentów oraz udostępnienia danych i zawierających je nośników.
Z kontroli sporządza się protokół, w którym wskazywane są ewentualne nieprawidłowości. Na tej podstawie organ kontrolujący może wzywać detektywa do usunięcia naruszeń. W nieuregulowanym w ustawie zakresie do kontroli stosuje się zapisy Prawa przedsiębiorców.
Kontrole przeprowadzane są we wszystkich państwach, w których dopuszczono działalność agencji detektywistycznych. Niektóre z nich, jak np. USA, czasami zamieszczają szczegóły dotyczące przeprowadzonych kontroli na publicznych stronach. W Polsce MSWiA nie podaje takich informacji, w związku z czym wiadomości o ich prowadzeniu mogą przekazywać jedynie sami zainteresowani.
Zakaz prowadzenia działalności detektywistycznej
Przepisy przewidują kilka sytuacji, w których Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji może wydać decyzję o zakazie wykonywania działalności detektywistycznej.
Po pierwsze, ma to miejsce wtedy, gdy przedsiębiorca do wniosku dołączył oświadczenie sprzeczne ze stanem faktycznym. Może to dotyczyć np. jego wykształcenia albo wcześniejszej karalności.
Po drugie, minister orzeka zakaz, gdy przedsiębiorca nie usunął w wyznaczonym terminie nieprawidłowości w wykonywanej przez siebie działalności detektywistycznej.
Wreszcie zakaz zostanie orzeczony w przypadku stwierdzenia, że doszło do rażącego naruszenia warunków wymaganych do wykonywania działalności detektywistycznej. Może to polegać np. na prowadzeniu działalności bez licencji albo utracie statusu przedsiębiorcy.
Decyzja o zakazie jest natychmiastowo wykonalna i skutkuje urzędowym wykreśleniem z rejestru. Jak od każdej decyzji, od tej także można się jednak odwołać w trybie przewidzianym przez przepisy administracyjne.
Podsumowanie
Działalność detektywistyczna to interesująca i dająca spore możliwości rozwoju praca. Z uwagi jednak na to, że detektywi pracują na granicy postępowania karnego, istnieje wśród nich pokusa, by wykorzystywać swoją pozycję do nielegalnych działań. Swego czasu głośno było o prywatnym detektywie, który okazał się członkiem mafii barona narkotykowego Flora Bressersa. Niedawno dowiedzieliśmy się także o dwóch obywatelach Ukrainy, którzy założyli agencję detektywistyczną, a pod jej przykrywką handlowali nielegalnie uzyskanymi informacjami.
Dobry detektyw jest w stanie zarabiać niezłe pieniądze. Musi jednak pamiętać o tym, że nawet jeśli MSWiA samo nie skontroluje jego działalności, mogą tego zażądać osoby, przeciwko którym prowadzi swoje działania. Choćby z tego powodu warto dopilnować, by wszystko w jego agencji było zgodne z prawem.
