W polskim prawie istnieje wiele rodzajów tajemnicy. Stosunkowo popularna jest tajemnica przedsiębiorstwa, która chroni informacje istotne z punktu widzenia prowadzonej działalności gospodarczej. Mamy też tajemnicę lekarską, ponieważ ustawodawca zakłada, że sami powinniśmy decydować o tym, kto i ile wie o naszym stanie zdrowia. Tajemnica spowiedzi sprawia, że nie możemy przesłuchać księdza na okoliczność faktów, o których dowiedział się przy okazji wykonywania swojej posługi. Swoją tajemnicę ma także każdy z regulowanych przez przepisy zawodów prawniczych.
Czym jest tajemnica zawodowa?
Tajemnica zawodowa prawnika to, mówiąc w największym skrócie, obowiązek zachowania dla siebie tego, czego dowiedział się przy okazji wykonywania swoich obowiązków. Zazwyczaj nakaz zachowania tajemnicy związany jest z konkretnymi czynnościami, a za jego złamanie przewiduje się kary, najczęściej dyscyplinarne. Warto zaznaczyć, że nie ma jednej, ogólnej tajemnicy dla wszystkich prawników – jej istnienie musi wynikać z konkretnego przepisu prawnego.
Po co wprowadzono tajemnicę?
Zawody prawnicze uznawane są za tzw. profesje zaufania publicznego. Oznacza to, że ich wykonywanie wiąże się ze szczególną relacją, jaką prawnik nawiązuje ze swoim klientem. By adwokat lub radca mógł skutecznie wykonywać swoje obowiązki, musi dowiedzieć się od klienta rzeczy, które ten nie zawsze chce ujawniać światu. Przykładowo, obrońca w sprawie karnej tylko wtedy jest w stanie przygotować dobrą linię obrony, jeśli zna wszystkie istotne szczegóły sprawy. Obowiązek zachowania ich w tajemnicy wprowadzono po to, by klient nie bał się powiedzieć wszystkiego prawnikowi. To, ile adwokat powinien ujawnić w ramach prowadzonego postępowania, zależy już od indywidualnych ustaleń z klientem.
Tajemnica adwokacka
Chyba najbardziej popularna ze wszystkich zawodów prawniczych jest tajemnica adwokacka. Jej istnienie wynika z art. 6 Prawa o adwokaturze, zgodnie z którym adwokat musi zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Tajemnica nie ma okresu ważności, czyli trwa aż do śmierci prawnika. Z treści przywołanego przepisu wynika, że tajemnica nie obejmuje wyłącznie informacji dotyczących klienta. Dotyczy także tych kwestii, o których adwokat dowiedział się np. czytając pisma procesowe strony przeciwnej.
Bardziej szczegółowe kwestie dotyczące obowiązku zachowania tajemnicy umieszczono w Kodeksie Etyki Adwokackiej. Zgodnie z jego zapisami adwokat ma nie tylko zachować w tajemnicy informacje, ale także zabezpieczać je przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem. Obejmuje to także właściwe zabezpieczenie komputerów i telefonów. Tajemnicą objęte są akta, wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące prowadzonej sprawy.
Tajemnica radcowska
Dokładnie taki sam przepis jak w przypadku adwokatów znajduje się w ustawie o radcach prawnych. Zgodnie z art. 3 tego aktu prawnego radcowie także muszą zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedzieli się w związku ze świadczeniem pomocy prawnej. Ich tajemnica także nie jest ograniczona w czasie.
Radców wyróżnia to, że w swoim kodeksie etyki mają cały rozdział poświęcony tajemnicy zawodowej. Obok wielu podobnych regulacji znajdują się tam też zupełnie nowe. Na przykład kodeks etyki zakazuje radcom nie tylko ujawniania informacji od klienta, ale także wykorzystywania ich we własnym interesie. Przepisy zobowiązują radcę do tego, aby nawet sądowi nie ujawniać treści negocjacji ugodowych odbywających się w ramach udzielanej klientowi pomocy.
Tajemnica prokuratorska
Także prokuratorzy mają swoją tajemnicę zawodową, choć istotnie różni się ona od tych omówionych wyżej. Prokurator nie tworzy relacji z klientem, ale jest przedstawicielem państwa w postępowaniu karnym. Zgodnie z art. 102 Prawa o prokuraturze, prokurator powinien zachować dla siebie informacje, o których dowiedział się w postępowaniu przygotowawczym oraz poza jawną rozprawą sądową, jeśli informacje te zdobył z uwagi na pełnioną funkcję.
W przeciwieństwie do tajemnicy adwokackiej czy radcowskiej, tajemnica prokuratorska nie jest zbyt trwała. Ustaje, gdy prokurator składa zeznania w postępowaniu karnym jako świadek. Jeśli ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu, z tajemnicy zwalnia prokurator odpowiednio wyższy stopniem.
Tajemnica sędziowska
Analogiczną regulację do tajemnicy prokuratorskiej zawiera Prawo o ustroju sądów powszechnych. Zgodnie z art. 85 tej ustawy, sędzia ma obowiązek zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedział się w ramach swojej pracy poza jawną rozprawą sądową (te są dostępne dla widowni, więc trudno byłoby tu mówić o tajemnicy). Tajemnica sędziowska także ustaje z chwilą złożenia zeznań w charakterze świadka, a w radykalnych przypadkach z tajemnicy zwalnia Minister Sprawiedliwości.
Tajemnica notarialna
W odbiorze społecznym nieco mniej oczywisty jest fakt, że także notariusze muszą zachowywać w tajemnicy wszystko, czego dowiedzieli się wykonując czynności notarialne. Wynika to z art. 18 Prawa o notariacie. Analogicznie jak w przypadku prokuratorów i sędziów, notariusze są zwolnieni z obowiązku zachowania poufności, gdy składają zeznania. Z tajemnicy w przypadku zagrożenia dobra państwa lub interesu prywatnego zwalnia ich Minister Sprawiedliwości.
Tajemnica komornicza
Komornik, który także jest prawnikiem, musi zgodnie z art. 27 Ustawy o komornikach sądowych zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedział się w związku z wykonywanymi czynnościami służbowymi. Obowiązek ten nie jest ograniczony w czasie i, podobnie jak w przypadku innych zawodów prawniczych, trwa nawet po zakończeniu pełnienia funkcji lub przebranżowieniu.
W przypadku złożenia zeznań w charakterze świadka obowiązek zachowania tajemnicy ustaje. Co ciekawe, przepisy nie przewidują (tak jak to było przy sędziach, prokuratorach i notariuszach) ochrony ważnego interesu prywatnego. Tylko w przypadku zagrożenia dobru państwa zwolnienie z tajemnicy wymaga decyzji Ministra Sprawiedliwości.
Jak państwo walczy z tajemnicą zawodową prawników
Polskie państwo co jakiś czas próbuje naruszać zasadę tajemnicy i wprowadza przepisy, które zmniejszają jej ochronę w konkretnych sprawach. Skupię się na tajemnicy adwokackiej.
Po pierwsze, zapisy Prawa o adwokaturze wskazują, że tajemnicą adwokacką nie są objęte informacje:
- udostępniane na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- przekazywane na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej dotyczących tzw. schematów podatkowych.
Co więcej, od lat funkcjonuje art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego, który na wniosek prokuratora pozwala sądowi zwolnić adwokata z zachowania tajemnicy adwokackiej, jeśli fakty objęte tajemnicą są niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości i nie mogą być ustalone na podstawie innego dowodu. Od jakichś stu lat trwa dyskusja, jak pogodzić ten przepis z bezwzględnym obowiązkiem zachowania tajemnicy wynikającym z przepisów o adwokaturze. Obecnie dominuje pogląd, że tajemnica nie ma charakteru bezwzględnego i sąd może zażądać, by adwokat ujawnił, czego dowiedział się w związku z wykonywaną pracą.
Wyjątkiem od tego wyjątku jest tzw. tajemnicza obrończa. Sąd lub prokurator nie mogą wypytywać adwokata o fakty, które stały się mu wiadome w związku z wykonywaniem funkcji obrońcy w postępowaniu karnym.
