W moim ostatnim artykule opisywałem, co składa się na poselską pensję oraz jak niewiele trzeba się napracować, by utrzymać ją na relatywnie wysokim poziomie. To swoiste uprzywilejowanie posłów nie dotyczy tylko kwestii wynagrodzenia. Nawet pobieżna lektura ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora (dalej: ustawa) pozwala wskazać kilka innych istotnych ułatwień, jakie parlamentarzyści sami sobie zapewnili w tym akcie prawnym. Nie wszystkie z nich wydają się w dzisiejszych czasach usprawiedliwione.
Immunitet parlamentarny
Najpierw rzecz relatywnie mało bulwersująca – poseł w trakcie wykonywania swojego mandatu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność ani w czasie trwania kadencji, ani po jej zakończeniu. Parlamentarzysta będzie w takiej sytuacji odpowiadał dyscyplinarnie lub finansowo przed Sejmem. Jeśli w trakcie wykonywania mandatu poseł naruszy prawa osób trzecich, może zostać pozwany tylko po wyrażeniu zgody przez Sejm.
Czynności objęte immunitetem parlamentarnym to:
- zgłaszanie wniosków;
- wystąpienia lub głosowania na posiedzeniach Sejmu;
- wystąpienia lub głosowania na posiedzeniach organów Sejmu, klubów, kół i zespołów poselskich lub parlamentarnych;
- inna działalność związana nieodłącznie ze sprawowaniem mandatu.
Odpowiedzialność karna
Zdecydowanie więcej kontrowersji budzi immunitet w zakresie odpowiedzialności karnej. Choć przesłanki jego ustanowienia były słuszne (brak nacisków na niezależność parlamentarzysty), niestety immunitet zaczął być wykorzystywany jako parasol ochronny przed odpowiedzialnością.
Zgodnie z art. 7 ustawy od ogłoszenia wyników wyborów do wygaśnięcia mandatu posła nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu. Zakaz dotyczy nawet czynów popełnionych przed ogłoszeniem wyników wyborów. Z drugiej strony, jeśli postępowanie w dniu wyborów się już toczyło, może toczyć się dalej. Poseł ma prawo jednak złożyć wniosek o zawieszenie postępowania na czas trwania kadencji.
Przepisy przewidują, że poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności bez potrzeby przeprowadzania całej procedury związanej z głosowaniem w parlamencie.
Powyższe przepisy odpowiednio stosuje się do odpowiedzialności za wykroczenia, przy czym przyjęcie mandatu albo zapłaty grzywny za wykroczenie drogowe jest równoznaczne z wyrażeniem zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności.
Zatrzymanie i aresztowanie
Posła nie można ani zatrzymać, ani aresztować bez zgody Sejmu. Wyjątek stanowi sytuacja, w której posła złapano na gorącym uczynku, a jego zatrzymanie jest niezbędne do zabezpieczenia toku postępowania. Zakaz obejmuje wszystkie formy ograniczenia wolności osobistej parlamentarzysty.
Interwencja poselska
Na to, co ogólnie nazywamy interwencją poselską, tak naprawdę składają się dwa uprawnienia. Po pierwsze, zgodnie z art. 19 ustawy, dopóki poseł nie narusza dóbr osobistych innych osób, może uzyskiwać informacje i materiały oraz wchodzić do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały, należących do:
- organów administracji rządowej;
- organów samorządu terytorialnego;
- spółek z udziałem Skarbu Państwa;
- zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych.
Zdecydowanie ciekawszy jest jednak art. 20 ustawy, który wprost mówi o interwencji poselskiej. W zakresie swoich obowiązków parlamentarzysta może podjąć interwencję w:
- organie administracji rządowej;
- organie samorządu terytorialnego;
- zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym;
- organizacji społecznej;
- jednostkach gospodarki niepaństwowej.
Powyższe organy powinny powiadomić posła w ciągu 14 dni o stanie rozpatrzenia sprawy i uzgodnić termin jej zakończenia. Przepis nakazuje także kierownikom organów i jednostek przyjęcie posła oraz udzielenie mu niezbędnych informacji. Wbrew mylnym wyobrażeniom interwencja poselska nie polega jednak na nieskrępowanym wchodzeniu do wszystkich możliwych pomieszczeń i przeprowadzania swoistej kontroli.
Przepisy o interwencji poselskiej są o tyle istotne, że dotyczą także „jednostek gospodarki niepaństwowej”, czyli wszystkich przedsiębiorców wykonujących w Polsce działalność gospodarczą.
Udział w pracach samorządu
Posłowie mogą uczestniczyć w sesjach sejmików wojewódzkich, rad powiatów i rad gmin w swoich okręgach wyborczych. To jeszcze nic wyjątkowego, ale dodatkowo uprawnienia parlamentarzysty obejmują możliwość zgłaszania uwag i wniosków, do czego już nie każdy ma prawo.
Zdecydowanie ciekawiej prezentuje się uprawnienie posła do żądania od administracji rządowej i samorządowej pomocy w wykonywaniu swojej funkcji. Przepisy nie przewidują, na czym konkretnie ta pomoc ma polegać, ale musi być ona „wszechstronna”.
Bezpłatny urlop
Jeśli poseł w chwili wyboru pozostaje w stosunku pracy, ma prawo złożyć wniosek o bezpłatny urlop na czas sprawowania mandatu i 3 miesiące po jego wygaśnięciu. Uprawnienie to przysługuje niezależnie od tego, jaką umowę o pracę zawarł i na jaki okres. Jeśli umowa kończyłaby się przed terminem zakończenia urlopu, automatycznie jest przedłużana o 3 miesiące licząc od ostatniego dnia urlopu.
Co więcej, pracodawca udzielający posłowi takiego urlopu ma obowiązek zatrudnić go po jego zakończeniu na tym samym lub równorzędnym stanowisku. Rozwiązanie umowy lub zmiana warunków pracy w ciągu 2 lat od wygaśnięcia mandatu możliwe są wyłącznie za zgodą Sejmu.
Z jednej strony powyższa regulacja jest zrozumiała, ponieważ zabezpiecza prywatne życie posła. Z perspektywy przedsiębiorcy nie jest to jednak korzystne rozwiązanie. Na czas nieobecności posła musi znaleźć innego pracownika, który może przepracować w zakładzie pracy wiele lat, nim parlamentarzysta zakończy swój mandat. Gdy do tego dojdzie pracodawca będzie miał dwóch pracowników na tym samym stanowisku i, dopóki nie zgodzi się na to Sejm, byłego posła nie będzie mógł przez określony czas zwolnić.
Preferencyjne świadczenia zdrowotne
Zgodnie z art. 36 ustawy posłom i senatorom oraz członkom ich rodzin przysługują świadczenia zdrowotne na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Żeby dojść do tego, co w zasadzie ten przepis oznacza, trzeba przekopać się przez kilka aktów prawnych. Ostatecznie docieramy jednak do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, z którego wynika, że przysługujące posłom i ich rodzinom preferencyjne świadczenia obejmują:
- świadczenia diagnostyczne i lecznicze w zakresie świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej;
- świadczenia rehabilitacji wczesnej;
- orzekanie o stanie zdrowia, jeżeli jest ono związane z dalszym leczeniem, rehabilitacją, niezdolnością do pracy lub kontynuowaniem nauki.
Powyższych świadczeń udzielają zakłady opieki zdrowotnej utworzone przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji lub Ministra Obrony Narodowej. Innymi słowy, chodzi o szpitale prowadzone przez te ministerstwa.
Odprawa
Posłowie mają dodatkowo prawo do dwóch rodzajów odpraw. Po pierwsze posłowi przysługuje odprawa w wysokości jednego uposażenia przy przejściu na rentę, a trzech uposażeń – przy przejściu na emeryturę. Chodzi o takie przejście w trakcie sprawowania mandatu lub w ciągi 12 miesięcy od jego wygaśnięcia, albo w trakcie 2 lat od zakończenia opisanego wyżej urlopu bezpłatnego.
Po drugie, w związku z zakończeniem kadencji posłowi przysługuje odprawa parlamentarna w wysokości 3 uposażeń, chyba że poseł kontynuuje swój mandat w nowej kadencji. Jeśli parlamentarzysta ma prawo do dwóch odpraw, sam wybiera, którą chce dostać.
Bezpłatne przejazdy
Wiele osób dziwi treść art. 43 ustawy. Wynika z niego, że poseł ma prawo na terenie całej Polski do:
- bezpłatnych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego;
- bezpłatnych przelotów w krajowym przewozie lotniczym;
- bezpłatnych przejazdów środkami publicznej komunikacji miejskiej.
Odpowiednie rozporządzenie Ministra Infrastruktury reguluje szczegółowe kwestie związane z rezerwowaniem miejsc, nabywaniem biletów bezpłatnych i rozliczaniem odbytych podróży.
Darmowa poczta
Wreszcie zgodnie z art. 44 ustawy posłowie otrzymują koperty wraz z papierem listowym oznaczone odpowiednim nadrukiem, które mają wykorzystywać do prowadzenia korespondencji związanej z wykonywaniem mandatu parlamentarnego. Od takiej korespondencji nie wymaga się znaczków ani innych opłat pocztowych.
Podsumowanie
Łatwo jest krytykować parlamentarzystów i wskazywać, że posiadają przywileje nieproporcjonalne do ich realnych potrzeb. Uczciwie trzeba jednak przyznać, że większość omówionych tutaj uprawnień jest potrzebna w demokratycznym państwie prawa. Immunitet parlamentarny i dotyczący odpowiedzialności karnej, interwencja poselska w organach publicznych, udział w pracach samorządu czy zakaz aresztowania to ważne instrumenty ochrony niezależności parlamentarzystów.
Nieco bardziej wątpliwy jest immunitet w zakresie wykroczeń, obowiązkowy bezpłatny urlop w przedsiębiorstwie prywatnym, bezpłatne przejazdy, odprawy i darmowa poczta. Posłowie są w grupie najlepiej zarabiających Polaków i w dobie rosnących cen oraz kryzysu ekonomicznego brakuje etycznego uzasadnienia dla takich przywilejów. A za szczególnie bulwersujące uważam preferencyjne traktowanie posłów i ich rodzin przez służbę zdrowia. W zakresie ochrony zdrowia i życia posłowie nie są w żadnej mierze ważniejsi lub lepsi od dowolnego obywatela, którego przecież reprezentują.
Czytaj także:
