Praca osadzonych w Polsce – gdzie pracują i ile zarabiają więźniowie w 2023 roku

Praca więźniów stanowi istotny aspekt systemu penitencjarnego, mający na celu resocjalizację i przygotowanie osadzonych do życia w społeczeństwie po opuszczeniu zakładu karnego. Zgodnie z danymi Ministerstwa Sprawiedliwości i Centralnego Zarządu Służby Więziennej w 2022 roku w Polsce zatrudnionych było średnio 58,5% osadzonych, czyli o 6,8% więcej niż w roku poprzednim. Przyjrzyjmy się bliżej tym kwestiom dotyczącym pracy osadzonych w Polsce, takim jak warunki zatrudnienia, zarobki oraz profesje więźniów.

Zatrudnienie polskich więźniów w 2022 roku

Artur Bartkowiak z Biura Penitencjarnego Centralnego Zarządu Służby Więziennej w rozmowie z Polskie Radio twierdził, że w 2022 roku:

W zakładach karnych i poza nimi pracuje 96% osadzonych kwalifikujących się do pracy. To najwięcej od początku programu Praca dla więźniów

Podobne informacje widnieją także na stronie gov.pl. Natomiast z oficjalnego raportu Ministerstwa Sprawiedliwości i Centralnego Zarządu Służby Więziennej na 2022 rok wynika, że wtedy zatrudnionych było średnio 58,5% osadzonych, podczas gdy w 2021 roku zatrudnienie znalazło 51,7% skazańców.

Zatrudnienie osadzonych w 2022 roku

W styczniu 2023 roku rozszerzono postanowienia, uruchomionego w 2016 r. programu „Praca dla więźniów”. W związku z tym więźniowie będą zatrudniani w portach, przy rozładunku węgla czy też w kopalni, a także włączani w akcje usuwania skutków klęsk żywiołowych, co wesprze działania służb ratunkowych udzielających pomocy osobom, których życie lub zdrowie są zagrożone albo istnieje ryzyko utraty przez nie mienia.

Jakie dokumenty prawne regulują pracę więźniów w Polsce?

Prawo dotyczące pracy więźniów w Polsce opiera się głównie na postanowieniach Kodeksu karnego wykonawczego. Zgodnie z tym dokumentem, więźniowie mają prawo do zatrudnienia, zarówno wewnątrz zakładu karnego, jak i w zewnętrznych zakładach pracy pod nadzorem służb penitencjarnych z wyjątkiem skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności.

Oto najważniejsze postanowienia regulujące prace osadzonych, ujęty w Art. 121. Zasady zatrudniania skazanych Kodeksu karnego wykonawczego (Dz.U.2023.127 t.j. Akt obowiązujący Wersja od: 17 stycznia 2023 r. do: 30 września 2023 r.):

Art.  121.  [Zasady zatrudniania skazanych]

1. Skazanemu zapewnia się w miarę możliwości świadczenie pracy.
2. Skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej.
3. Zatrudnienie skazanego następuje za zgodą i na warunkach określonych przez dyrektora zakładu karnego, zapewniających prawidłowy przebieg odbywania kary pozbawienia wolności.
4. Nieprzestrzeganie przez skazanego lub podmiot zatrudniający warunków zatrudnienia, określonych przez dyrektora zakładu karnego, stanowi podstawę cofnięcia zgody. O cofnięciu zgody powiadamia się pisemnie skazanego i podmiot zatrudniający.
5. Dyrektor zakładu karnego może cofnąć zgodę na zatrudnienie skazanego lub wykonywanie przez niego pracy zarobkowej z przyczyn związanych z funkcjonowaniem zakładu karnego, a zwłaszcza z jego bezpieczeństwem. O cofnięciu zgody powiadamia się pisemnie skazanego oraz podmiot zatrudniający.
6. Orzeczenie o istnieniu albo braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy wydaje lekarz.
7. Z wykonywania pracy można zwolnić skazanego kształcącego się lub z innych ważnych powodów.
8. W stosunku do skazanych pracujących, w zakresie nieuregulowanym w niniejszym kodeksie, stosuje się przepisy prawa pracy.
9. W stosunku do skazanych zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy nie stosuje się przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.
   1. W stosunku do skazanych cudzoziemców zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 690, 830, 1079, 1383, 1561, 1812 i 2140) w zakresie konieczności uzyskiwania zezwoleń na pracę.
10. Skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności odbywający karę w zakładzie karnym typu zamkniętego może wykonywać pracę wyłącznie na terenie zakładu karnego.

Na jakich warunkach pracują polscy więźniowie?

Zgodnie z postanowieniami art. 121. Kodeksu karnego wykonawczego, zatytułowanego „Zasady zatrudniania skazanych”, skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się mu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej.

Osadzeni według miejsc zatrudnienia i umów w 2022 roku

Gdzie pracują polscy więźniowie?

Osadzeni obecnie mają możliwość zarówno znalezienia nieodpłatnej, jak i płatnej pracy. W pierwszym przypadku skazańcy wykonują darmo określone prace na rzecz gminy, ośrodków pomocy społecznej, hospicjów, bądź zakładów utrzymania porządku. Zdarza się, że sami skazani wnioskują do kierownictwa zakładu karnego czy jednostki penitencjarnej o możliwość wykonywania niezarobkowej pracy w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej lub organizacjach charytatywnych.

W przypadku pracy odpłatnej osadzeni mogą być zatrudnieni przez właścicieli firm, spółdzielnie pracy i spółki, jednak sądząc po powyższej tabeli, najczęściej znajdują zatrudnienie w przedsiębiorstwach państwowych, takich jak kopalnie. Do najczęstszych zajęć wykonywanych przez osadzonych należą prace porządkowe, budowlane oraz wykończeniowe. Więźniowie zatrudniani są także do pracy w więziennej kuchni, radiowęźle czy bibliotekach, a także do sadzenia drzew, czy likwidacji nielegalnych wysypisk śmieci. W grudniu 2022 roku więźniowie zatrudnieni byli między innymi w przedsiębiorstwie zajmującym się produkcją prefabrykatów budowlanych Confirme, fabryce mebli Lupus we Włodawie, czy u producenta systemów scenicznych Athletic.

Zatrudnienie więźniów – korzyści dla pracodawców

W programie „Praca dla więźniów” przewidziano ulgi i ułatwienia organizacyjne dla przedsiębiorców i  kontrahentów zatrudniających osoby pozbawione wolności, które pozwalają  na znaczące obniżenie kosztów związanych z zatrudnieniem i redukcję ogólnych kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Każdemu przedsiębiorcy przysługuje ryczałt z tytułu zatrudnienia osób pozbawionych wolności, wynoszący  35% wartości wynagrodzeń, wypłacany z tytułu zwiększonych kosztów zatrudnienia skazanych ze środków Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy.

Poza tym przedsiębiorcy mogą liczyć na następujące korzyści:

• brak potrzeby zawierania indywidualnych umów o zatrudnienie osób pozbawionych wolności (zatrudniony skazany nie staje się pracownikiem w rozumieniu prawa pracy),
• pracodawca zwolniony jest z obowiązku stosowania przepisów prawa pracy (z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy),
• pracodawca jest zwolniony z obowiązku odprowadzania składki zdrowotnej za zatrudnienie osoby pozbawionej wolności,
• korzystanie z darmowej ochrony obiektów produkcyjnych zlokalizowanych na terenach ścisłych aresztów śledczych i zakładów karnych,
• prawo do wnioskowania o zmianę miejsca i rodzaju pracy lub o wycofanie z zatrudnienia bez zachowania formy i terminów przewidzianych w prawie pracy co powoduje większą swobodę w doborze pracowników,
• możliwość uzyskania dofinansowania działań prowadzących do tworzenia nowych miejsc pracy dla skazanych oraz ochronę istniejących ze środków Funduszu Aktywizacji Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy.

Ile zarabiają polscy więźniowie?

Zgodnie z artykułem 123 §2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.  Kodeksu karnego wykonawczego:

Wynagrodzenie przysługujące  skazanemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie co najmniej minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie odrębnych przepisów, przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy.

Kwota obowiązującego od 1 lipca 2023 minimalnego wynagrodzenia wynosi 3600 zł brutto (2 784 zł netto).  Warto jednak zaznaczyć, że nie wszyscy osadzeni pracują na pełen etat, a w razie zatrudnienia skazanego w niepełnym wymiarze godzin najniższe wynagrodzenie ustala się w kwocie proporcjonalnej do liczby godzin zatrudnienia.

Nie oznacza to także, że osadzony pracujący na pełen etat otrzyma na rękę 2 784 zł, ponieważ jego wynagrodzenie brutto podlega obowiązkowym potrąceniom. Oto jak przedstawiają się dane potrącenia:

Od wynagrodzenia osadzonego wynoszącego 3600 zł brutto odlicza się, co następuje:

• Składka na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe) – 68 zł.
• Składka Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (10% wynagrodzenia) – 360 zł.
• Składka na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy (25% wynagrodzenia) – 900 zł.
• Zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych (z uwzględnieniem miesięcznej ulgi podatkowej) – 349 zł.

Od pozostałego wynagrodzenia netto, czyli 1667.32 zł odlicza się, co następuje:

• Zajęcia komornicze, np. alimenty (do 40% wynagrodzenia) – do 666.9 zł.

Pozostała część wynagrodzenia do 50%  (jednak nie więcej niż 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) przekazane zostaje na konto tzw. „akumulacji” czyli gromadzenie środków do przekazania skazanemu w chwili zwolnienia z zakładu karnego, a skazanemu do dyspozycji pozostaje kwota 500,21 zł. Jeśli natomiast przypadku gdy skazany nie ma żadnych egzekucji, to zarobi 833,5 zł.

Podsumowanie

Praca więźniów to dobry sposób na resocjalizację i zapewnienie im lepszego startu po opuszczeniu zakładów karnych, a także pożyteczna forma zajęcia ich czasu wolnego. Więźniowie w Polsce cieszą się takimi samymi prawami, jak inni pracownicy, jednak ich wynagrodzenie pomniejszone jest o składki na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, a także zajęcia komornicze, z których w samym 2022 roku na fundusz alimentacyjny przekazano ponad 18 milionów złotych.

Interesuje Cię życie osadzonych? W takim razie na pewno spodoba Ci się film „Niebezpieczny” dostępny na platformie Player.pl