Choć od lat podejmowane są próby stworzenia narzędzi, za pomocą których ich funkcjonowanie miałoby zostać zablokowane – raje podatkowe wciąż istnieją i mają się dobrze. Nie zawsze wyjątkowo korzystnym warunkom podatkowym towarzyszą rajskie okoliczności przyrody rodem z amerykańskich produkcji, jednak często filmowa rzeczywistość w dużej części pokrywa się z prawdą. Czym są raje podatkowe i dlaczego do tej pory nie udało się ich zlikwidować? Gdzie odpoczywają pieniądze najbogatszych ludzi na świecie? Na powyższe pytania postaram się odpowiedzieć w artykule.
Raj podatkowy – co to takiego?
Jak sama nazwa wskazuje raje podatkowe to kraje, które tworzą wyjątkowo atrakcyjne, a przede wszystkim nieprzeciętnie korzystne finansowo warunki dla prowadzenia biznesu. Podatki od prowadzenia działalności w takich krajach są bardzo niskie lub działalność w ogóle nie jest opodatkowana. Często o rajach podatkowych mówimy w krajach, których przepisy podatkowe są mało przejrzyste, choć nie zawsze tak jest. Istnieją kraje, w których prowadzenie działalności jest opłacalne ze względu na niskie podatki przy jednoczesnej transparentności prawa. Specyficznym dla takich miejsc jest częsty brak konieczności wykonywania działalności na ich terenie przy jednoczesnej możliwości opodatkowania jej właśnie… w raju. Jaki jest zatem cel funkcjonowania rajów podatkowych? Chodzi o przyciągnięcie kapitału firm, działających w krajach o wysokim PKB. Dochód
z podatku, nawet gdy ten jest bardzo niski przy bardzo dużej wartości kapitału stanowi bowiem niebagatelną kwotę.
Na czym polega korzystanie z rajów podatkowych?
Pierwszym sposobem, w jaki duże firmy optymalizują podatki, wykorzystując istnienie rajów podatkowych jest tworzenie spółek-córek z siedzibami w krajach o korzystnych warunkach podatkowych. Zadaniem takich spółek jest kupowanie towarów wyprodukowanych przez firmę w kraju macierzystym za cenę kosztów ich produkcji. W ten sposób firma w kraju macierzystym nie ma dochodu, który stanowiłby podstawę opodatkowania. Towary z należną marżą są natomiast sprzedawane w raju podatkowym, gdzie dochód z tytułu zysków jest bardzo nisko opodatkowany lub nie jest opodatkowany wcale.
Podobne artykuły
Innym celem transferowania kapitału do raju podatkowego może być chęć ukrycia posiadanego majątku. Często w krajach tych funkcjonują wyspecjalizowane firmy, zajmujące się rejestracją tzw. spółek-córek. Skorzystanie z takiej usługi, oczywiście wiążące się z wniesieniem za nią opłaty polega na przydzieleniu przez spółkę rejestrującą dyrektora spółki-córki, który jest jednocześnie jej przedstawicielem. Dyrektor działa na zlecenie spółki-matki, która to w rzeczywistości sprawuje pełną kontrolę nad działalnością spółki, zarejestrowanej w raju podatkowym. Takie rozwiązanie skutecznie utrudnia identyfikację, kto tak naprawdę obraca kapitałem firmy, szczególnie jeśli spółka zarejestrowana jest w kraju, który nie współpracuje z międzynarodowymi organami prawa podatkowego w zakresie udostępniania danych finansowych.
Najprostszą i budzącą najmniej kontrowersji formą korzystania z rajów podatkowych jest zakładanie
i prowadzenie działalności na ich terenie. Nieprzychylne prawo podatkowe i związane z nim wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej często skłaniają przedsiębiorców do takich ruchów, szczególnie, że niektóre z rajów podatkowych to kraje europejskie.
Raj rajowi nierówny
Jak wspomniałam już wcześniej raje podatkowe różnią się między sobą. W niektórych działalność jest całkowicie nieopodatkowana, w innych podatki z tytułu dochodów są po prostu na niskim poziomie. Istnieją kraje, w których przepisy podatkowe są bardzo niekonkretne i pozostawiają duże pole do nadużyć oraz takie, w których jurysdykcja jest transparentna. Dodatkowo raje podatkowe można podzielić na takie, które współpracują z organami innych krajów i na takie, które nie ujawniają informacji finansowych, na temat firm, prowadzących działalność na ich terenie. Przykładem tzw. raju niewspółpracującego jest Panama. Do rajów współpracujących o wysokiej transparentności można natomiast zaliczyć np. Lichtenstein.
Lista rajów podatkowych 2023
Od 2017 roku, co roku Rada Unii Europejskiej publikuje wykaz krajów, niechętnych do współpracy podatkowej. Kluczem, w wyniku którego określone kraje trafiają na listę jest niewypełnienie w określonym terminie lub odmowa wypełnienia zobowiązań do tzw. dobrego zarządzania podatkowego. Najnowszy wykaz z 14 lutego 2023 roku uwzględnił na „czarnej liście” następujące destynacje:
- Samoa Amerykańskie
- Anguilla
- Bahamy
- Brytyjskie Wyspy Dziewicze
- Kostaryka
- Fidżi
- Guam
- Wyspy Marshalla
- Palau
- Panama
- Rosja
- Samoa
- Trynidad i Tobago
- Turks i Caicos
- Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
- Vanuatu
Z krajami, znajdującymi się na liście nieustannie prowadzone są rozmowy, mające na celu nakłonienie ich do wypełniania międzynarodowych zobowiązań w zakresie podatkowym. Jeśli dany kraj je wypełni, zostaje z listy usunięty. Jego jurysdykcja jest jednak monitorowana przez organy Unii Europejskiej celem sprawdzenia, czy wprowadzone zasady prawne nie ulegają zmianie. Jeśli chodzi o kraje europejskie, swego czasu krajem silnie monitorowanym ze względu na niewywiązywanie się ze zobowiązań podatkowych był Lichtenstein. Jednak od 2018 roku właściwie realizuje zobowiązania.
W potocznym rozumieniu raje podatkowe to jednak również kraje, w których występuje przyjazny system podatkowy. W Europie za rajskie destynacje do prowadzenia biznesu uznaje się:
- Cypr
Podatek dochodowy na Cyprze wynosi 12,5%. Dodatkowo istnieją specjalne ulgi dla niektórych branż, np. IT, gdzie można go obniżyć nawet do 2%. Założenie firmy jest bardzo proste i trwa ok. 15 minut, jednak aby móc rozliczać się na Cyprze, trzeba zmienić rezydencję podatkową na tamtejszą. - Monako
W Monako działalność gospodarcza prowadzona przez osoby fizyczne w ogóle nie jest opodatkowana. Co więcej, nieruchomości ani zysk kapitałowy – również nie. Warunkiem jest jednak uzyskanie statusu rezydenta podatkowego, które wbrew pozorom wcale nie jest trudne. Wystarczy założyć działalność gospodarczą na miejscu lub podpisać umowę o pracę z tamtejszym pracodawcą. Sytuacja zmienia się, gdy więcej niż 25% dochodów uzyskiwanych jest poza granicami Monako – wtedy podatek dochodowy wynosi 33%. - Andorę
Ten malutki kraj może pochwalić się najniższym podatkiem dochodowym w całej Europie (wśród państw, u których on występuje). Podatek wynosi bowiem 10% i podobnie jak na Cyprze możliwe jest jego obniżenie nawet do 2%. Przez pierwsze trzy lata działalności stawka podatku jest obniżona do 5% do wartości dochodów nieprzekraczającej 100 tys. euro rocznie. Oprócz tego VAT w Andorze wynosi jedynie 4,5%, a w przypadku niektórych usług, np. z zakresu edukacji, czy wynajmu mieszkań jest zniesiony. - Maltę
Wysokość podatku dochodowego na Malcie jest wysoka, bo wynosi aż 35%. Istnieje jednak szereg ulg, z których można skorzystać, obniżając wysokość składki do wartości znacznie niższej niż średnia europejska. System podatkowy jest jednak bardzo skomplikowany. Uzyskanie statusu rezydenta podatkowego również wymaga spełnienia łącznie wielu warunków, m. in. znajomości języka urzędowego, potwierdzenia samowystarczalności finansowej, czy posiadania ważnego ubezpieczenia zdrowotnego. - Gibraltar
Podatek dochodowy na Gibraltarze podzielony jest na stawki uzależnione od osiągniętego progu dochodowego. Przy rocznych dochodach do równowartości 126 tysięcy złotych progi procentowe wynoszą 6%, 20%, a na koniec 28%. Przy wyższych rocznych dochodach sytuacja jest bardziej skomplikowana, bo do pewnego progu wysokość podatku rośnie, a następnie zaczyna spadać. Wartość graniczna to ok. 330 tysięcy złotych. Dodatkowo im niższy podatek, tym mniejsza jest liczba ulg, z których można skorzystać. - Lichtenstein
W Księstwie Lichtenstein CIT wynosi 12,5%. Firmy, mające status rezydenta podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu od dochodów na całym świecie. - Luksemburg
Luxemburg zasługuje w tym zestawieniu na miano rekordzisty, jeśli chodzi o liczbę progów podatku dochodowego, bo jest ich aż 23. Najniższe dochody, do kwoty ok 50 tys. zł rocznie są zupełnie nieopodatkowane. Przekroczenie tej kwoty jest równoznaczne z wejściem w pierwszy próg podatkowy, wynoszący 8%. Najwyższy próg wynosi 42% i wchodzi się w niego, osiągając roczne dochody w wysokości ok. 900 tys. zł.
Przypadek Lichtensteinu
To położone w samym środku Europy, a jednak nienależące do Unii Europejskiej, państwo to dziś najzamożniejszy kraj świata (w przeliczeniu na jednego mieszkańca). Lichtenstein stanowi pewnego rodzaju fenomen, ponieważ jeszcze kilka dekad temu był przeciętny, a nawet stosunkowo biedny, jeśli chodzi o wielkość posiadanego majątku. Co spowodowało tak szybkie wzbogacenie się Liechtensteinu?
Powody są dwa. Pierwszy to dynamiczny rozwój przemysłu. Aż 40% ludności pracuje właśnie w tym sektorze. Główne obszary przemysłowe Lichtensteinu to: produkcja narzędzi precyzyjnych, produkcja urządzeń elektronicznych oraz produkcja żywności. Druga przyczyna to natomiast napływ kapitału zza granicy. Przez wiele lat bogaci biznesmeni transferowali duże części swoich majątków do Lichtensteinu ze względu na niskie opodatkowanie, ale również dzięki możliwości ukrycia swoich pieniędzy przed światem. Było to możliwe dzięki istnieniu w kraju tajemnicy bankowej. Oznacza to, że zgodnie z lichtenstaińskim prawem bankowym informacje, dotyczące majątków osób trzymających je na kontach lichtensteińskich banków nie mogły być udzielane żadnym podmiotom – rządowym ani międzynarodowym. Z tego powodu przez kilka lat kraj widniał na czarnej liście Rady Europejskiej. Sytuacja uległa zmianie po zawarciu stosownych porozumień, najpierw z USA, a później z UE, na mocy których tajemnica bankowa została częściowo ograniczona. Sytuacja w zakresie prawa bankowego jest stale monitorowana przez odpowiednie organy unijne, jednak jak dotąd nie doszło do złamania postanowień i Lichtenstein od pięciu lat nie pojawił się ponownie na liście rajów podatkowych. Nie oznacza to jednak, że zewnętrzny kapitał odpłynął z kraju, a nowy przestał do niego wpływać. W powszechnej opinii Lichtenstein wciąż jest rajem podatkowym, mając renomę bezpiecznej przystani finansowej. Dlaczego?
- Podatek CIT jest stosunkowo niski, wynosząc 12,5% przy przykładowych 19% w Polsce.
- Proces założenia firmy jest prosty i intuicyjny
- Rynek jest regulowany w ograniczonym stopniu
- Ograniczenia w handlu są na minimalnym poziomie
- W kraju praktycznie nie występuje korupcja
- Sądownictwo działa szybko i sprawnie
- Sytuacja gospodarcza jest bardzo dobra, w kraju nie ma długu publicznego, występują za to nadwyżki
Co więcej, mimo bardzo niskiej regulacji rynku, kraj może pochwalić się dobrze rozwiniętym zapleczem socjalnym. Władze Lichtensteinu silnie wspierają sektor edukacji, ochrony zdrowia oraz kultury. Istnieje system emerytalny oraz zasiłki dla bezrobotnych (choć bezrobocie, jeśli występuje, to na minimalnym poziomie, max. 2%). Lichtenstein, choć nie należy do Unii Europejskiej, jest członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EFTA), a także należy do Schengen – prowadzenie tam biznesu, czy przeprowadzka są zatem bezpieczne.
Czy praktyka korzystania z rajów jest legalna?
Praktyka korzystania z rajów podatkowych budzi wiele kontrowersji. Nie można jednak z góry stwierdzić, że jest ona nielegalna. Optymalizacja podatkowa, którą stanowi szereg działań, mających na celu zmniejszenie zobowiązań podatkowych jest praktyką zgodną z prawem. Różni się ona od uchylania się od zapłaty podatku, które jest przestępstwem. Oczywiście, z perspektywy państw macierzystych transferowanie kapitału przedsiębiorców do rajów podatkowych jest bardzo niekorzystne, ponieważ ogranicza przychody państwa, pochodzące z podatków. Przy braku konkretnych narzędzi prawnych trudno jest jednak wyeliminować zjawisko inwestowania w rajach podatkowych, istniejące już od dziesięcioleci. Dużym problemem są wielkie międzynarodowe koncerny, których ogromne zyski nie podlegają opodatkowaniu. Przykładem takiej spółki jest Amazon. Wg informacji przekazanych przez „The Guardian”, w 2020 roku Amazon zarobił na sprzedaży w Europie ok. 44 miliardy euro. Dochód ten nie został opodatkowany ze względu na korzystanie z europejskiego raju podatkowego, którym w tym wypadku był Luksemburg. Komisja Europejska podważyła praworządność tego działania. Zebrane dowody nie pozwoliły jednak na uznanie działania Amazona za przestępstwo, ponieważ spółka została potraktowana przez luksemburskie prawo podatkowe, tak jak wszystkie inne firmy działające na jego terytorium. Im o wyższe kwoty chodzi, tym więcej pojawia się wątpliwości, co do praworządności korzystania z rajów podatkowych.
Podsumowanie
Choć raje podatkowe są istotnym problemem polityki podatkowej, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, to przez brak wystarczających narzędzi prawnych wyeliminowanie go wydaje się być bardzo trudne lub wręcz niewykonalne. Działania podejmowane przez instytucje międzynarodowe mają raczej charakter negocjacyjny. Wydawać by się zatem mogło, że najskuteczniejszym narzędziem utrzymania kapitału przedsiębiorców w kraju macierzystym jest zatem tworzenie przyjaznego prawa podatkowego na miejscu. Zmniejszenie dysproporcji pomiędzy warunkami w kraju i w raju podatkowym może spowodować, że duża część przedsiębiorców zrezygnuje ze skomplikowanego procesu transferu kapitału, a dzięki temu wpływy do skarbu państwa będą rosnąć.
