Ósmego września 2022 roku świat obiegła informacja o śmierci Elżbiety II królowej Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Tego dnia zakończyło się nie tylko najdłuższe panowanie kobiety-monarchy w historii świata, ale i pewna era w Wielkiej Brytanii i na całym świecie. W związku z tym warto przyjrzeć się bliżej jej rządom i życiu. Kim była Elżbieta II? Jakie były aspiracje królowej? I w jakim stanie zostawiła po sobie państwo?
Królowa Elżbieta II – krótka biografia
Królowa Elżbieta II urodziła się 21 kwietnia 1926 roku i zmarła 8 września 2022 roku. Przez 70 lat i 214 dni piastowała stanowisko królowej Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
W czasie II wojny światowej Elżbieta II wraz z siostrą przebywała w ukryciu, ale w lutym 1945 roku wstąpiła do armii, przeszła szkolenie i przez krótki czas pracowała, jako mechaniczka samochodowa. W 1947 roku wyszła za mąż za Filipa Mountbattena, byłego księcia Grecji i Danii, a rok później urodziła pierwsze dziecko.
Tron objęła w lutym 1952 roku, w wieku 25 lat. W trakcie swoich rządów przeprowadziła Wielką Brytanię przez szereg przełomowych wydarzeń, takich jak konflikt w Irlandii Północnej, decentralizacja w Wielkiej Brytanii, dekolonizacja Afryki, a także przystąpienie i wystąpienie Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej.
W życiu prywatnym była osobą skromną i prostą. Nie miała wielu hobby, ani zainteresować – największymi życiowymi miłościami były jej dzieci, psy rasy Corgie i konie.
Królowa Elżbieta II – zakres władzy
Przez wieki monarchia angielska cieszyła się ogromną władzą, jednak z czasem potęga korony zmalała. Z biegiem lat monarchowie szli na coraz większe ustępstwa na rzecz szlachty. Najgłośniejszym wydarzeniem było podpisanie przez króla Jana Magna Carta w 1215 r., w której uznano, że władza monarchii ma swoje granice, a co najważniejsze, korona nie może nakładać podatków bez zgody rady złożonej z urzędników religijnych i lordów feudalnych.
Stopniowo rada złożona z bogatych i wpływowych osobistości przekształciła się w Parlament, który zaczął odgrywać coraz większą rolę w państwie, a ten przekształcił się w prawdziwy rząd przedstawicielski. Jego wyższa izba, Izba Lordów, składająca się ze szlachty, początkowo sprawowała prawie całą władzę parlamentarną, ale na przestrzeni wieków niższa, Izba Gmin, stawała się coraz potężniejsza – a proporcjonalnie do niej, malało znaczenie monarchii.
Obecnie obowiązki monarchy sprowadzają się do podtrzymywania iluzji siły tradycji i sentymentu poddanych. Królowa była głową państwa brytyjskiego, oraz najwyższym przedstawicielem Zjednoczonego Królestwa na arenie krajowej i międzynarodowej, jednak to premier jest szyją w tym układzie.
Królowa pozostawała w bliskim kontakcie z premierem i była regularnie informowana o wszystkich ważnych sprawach krajowych, ale nigdy nie zabierała publicznie głosu w debatach politycznych – nie miała także prawa do podejmowania ostatecznych decyzji. W miarę, jak rodzina królewska straciła większość swoich uprawnień politycznych i stała się jedynie symbolem i reliktem przeszłości, działalność królowej Elżbiety i jej dzieci sprowadziła się do patronatem nad organizacjami charytatywnymi i podtrzymywania wizerunku rodziny królewskiej.
Panowanie Elżbiety II na przestrzeni lat
Siedemdziesięcioletni okres panowania Elżbiety II obfitował w wielkie przemiany społeczne, technologiczne i gospodarcze. Jakie były wyróżniki jej rządów i odpowiedzi na wymagania czasów?
Królowa technologii
Elżbieta zrewolucjonizowała podejście korony do technologii i prywatności. Koronacja Elżbiety II 2 czerwca 1953 roku znacząco różniła się od uroczystości jej poprzedników – była transmitowana w telewizji. Początkowo nie zgodzono się na transmitowanie wydarzeń, dlatego, że przywiązani do tradycji doradcy, uważali takie naruszenie prywatności za faux pas. Obawiano się, że jeśli młoda królowa oraz cała rodzina królewska zbliży się do ludu, to cały czar i iluzja ich wyjątkowości pryśnie.
W końcu jednak Elżbieta unieważniła decyzję swoich doradców i zdecydowała się na transmisję na żywo. W tym czasie nie wiedziano jeszcze, jak wiekopomna była to chwila, ale obecnie można założyć, że wskazała wektor rozwoju i temat przewodni jej panowania – podążanie z duchem czasu.
Pod koniec rządów Elżbiety II monarchia wykorzystywała już smartfony i media społecznościowe do kształtowania swojego publicznego wizerunku. Rozwinęła swoją obecność na takich platformach jak Twitter czy Instagram, a do kształtowania swojego przekazu w sieci zatrudniła specjalistę od cyfrowego zaangażowania. Przekaz i treści są nadal ściśle kontrolowane, ale rodzina królewska jest znacznie bardziej egalitarna.
Królowa skromności
Królowa Elżbieta słynęła z dość skromnego życia, oczywiście na, ile skromnym mógł być żywot w otoczeniu luksusu. Zmarła brytyjska monarchini była miliarderką. Jej prywatny majątek jest wyceniany na 500 mln dolarów, ale część z tego to dobra niezbywalne.
Nie oznacza to jednak, że po jej śmierci, wszystko odziedziczy książę Karol. Większość majątku ulokowana została w nieruchomościach zarządzanych przez przedsiębiorstwo rodziny królewskiej – Monarchy Plc. Poza wielowiekowym majątkiem królowa otrzymywała jeszcze wynagrodzenie wypłacane z pieniędzy podatników, które, jak donosi Forbes, w latach 2021 i 2022 wyniosło nieco ponad 86 mln funtów. Pensja ta była przeznaczana na pokrycie kosztów jej podróży oraz utrzymanie królewskich posiadłości, takich jak Pałac Buckingham. Według największej firmy ewaluacyjnej Brand Finance wartość brytyjskiej monarchii można wycenić na 78 mld funtów.
Każdego roku Royal Household publikuje podsumowanie wydatków głowy państwa wraz z pełnym raportem dotyczącym królewskich finansów publicznych. Zgodnie z nim w latach 2020-2021, brytyjska rodzina królewska wydała łącznie 102,4 mln funtów brytyjskich, przy czym utrzymanie nieruchomości i koszty płac stanowiły odpowiednio 63,9 mln i 23,7 mln funtów. Po tych dwóch głównych kosztach, wydatki na podróże dla rodziny królewskiej wyniosły około 4,5 mln funtów, a media i utrzymanie domu kosztowały w tym okresie 3,2 mln i 1,3 mln funtów[1].
Mimo swojego bogactwa Królowa była postrzegana jako osoba prosta i skromna. Żyła bez wielkiego rozmachu. Jedynym zakrawającym na luksus upodobaniem królowej była hodowla koni czystej krwi.
Natomiast jej pogrzeb stanowił już całkiem pokaźny wydatek dla budżetu państwa. Chociaż brytyjski rząd nie podał jeszcze oficjalnego kosztu pogrzebu, twierdząc, że zdradzi to w „odpowiednim czasie”, to eksperci szacują, że wyniósł on ponad 6,6 mln funtów[2].
Królowa konsensusu
Kiedy Elżbieta objęła tron, Irlandia Północna od dziesięcioleci była rządzona przez protestanckich unionistów, którzy opowiadali się za pozostaniem w Zjednoczonym Królestwie. Jednak w 1968 roku znów wybuchły dyskusje, czy Irlandia Północna powinna stać się częścią Republiki Irlandii, suwerennego państwa, z którym dzieli wyspę. W czasie trzydziestoletniego konfliktu, który nastąpił po tym wydarzeniu, Elżbieta obserwowała, jak Irlandia Północna wpada w niekończący się cykl przemocy, naznaczony zamachami, zamieszkami i morderstwami (w tym zabójstwem przez IRA jej drugiego kuzyna, lorda Louisa Mountbattena).
Była to jedna z nielicznych sytuacji, w których królowa wyraziła swoje stanowisko. W 1977 roku, mimo protestów i gróźb królowa odwiedziła Irlandię Północną, co było ważnym sygnałem dla przeciwników odłączenia się od Zjednoczonego Królestwa. Ostatecznie w 1998 roku konflikt zakończył się Porozumieniem Wielkopiątkowym.
W 2011 roku Elżbieta publicznie wypowiedziała się na ten temat: „Wszystkim tym, którzy ucierpieli w wyniku naszej trudnej przeszłości, przekazuję moje szczere myśli i głębokie współczucie” (źródło History.com) – słowa te zostały odebrane, jako kajanie się i podkreśliły chęć zostawienia tej sprawy w przeszłości. W 2012 roku podkreśliła to raz jeszcze uściskiem dłoni z byłym przywódcą IRA, Martinem McGuinnessem. Zostało to odebrane jako początek nowej ery pokoju między monarchistami a separatystami.
Królowa skandali
Cytując Tołstoja, „Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój sposób”, rodzina królewska była doświadczona głównie przez konwenanse i liczne tabu, które uniemożliwiały jej członkom normalne życie.
Wszystkie rodziny mają swoje wzloty i upadki, ale rodzina Elżbiety zawsze była zmuszona do trzymania swoich w tajemnicy. Wychowana w atmosferze sekretów, Elżbieta była świadkiem przerażonej reakcji swoich rodziców na publiczny romans i abdykację jej wuja. Gdy obejmowała tron, rozwody były królewskim tabu, a rodzina robiła wszystko, by ukryć znamiona normalności i utrzymać wizerunek niezbrukanej ziemskimi sprawami arystokracji.
Jednak z biegiem lat rodzina królewska przekonała się, że nie jest odporna na skandale, a w świecie technologii i Internetu nic się nie ukryje. Księżniczka Małgorzata rozwiodła się w 1978 roku, a w 1992 roku książę Karol i księżna Diana rozstali się, co sprawiło, że sprawy rodzinne stały się światową obsesją, podsycaną przez spekulacje tabloidów i zdjęcia paparazzi. Co ciekawe, to Elżbieta namówiła ich do rozwodu, który nastąpił w 1996 roku. Dziś rozwody i miłostki rodziny królewskiej nie stanowią już tabu, wręcz przeciwnie, nagłośniane śluby czy publiczne konflikty księcia Williama i Harry’ego, są wykorzystywane do podtrzymania zainteresowania społeczeństwa rodziną królewską.
Królowa neutralności
Mimo że zdania na temat jej charakteru i rządów od zawsze były mocno podzielone, to jedno jest pewne, świetnie radziła sobie ze swoją rolą, którą było zachowanie neutralnej pozycji wobec kwestii polityczno-gospodarczych kraju. Publicznie stroniła od wypowiedzi na większość tematów, które nurtowały naród Wielkiej Brytanii.
Królowa nie zajęła zdecydowanego stanowiska nawet w tak znaczącej dla przyszłości państwa kwestii, jak Brexit. Mimo że Elżbieta nie wydała oficjalnego oświadczenia w tej sprawie, to była dyrektor komunikacji królowej, Sally Osman w rozmowie z CNN zasugerowała, że Elżbieta nie zgadzała się z wyjściem królestwa z Unii Europejskiej[3]. Ciekawe, jak potoczyłoby się to referendum, gdyby zabrała głos? Ból związany z wyjściem z UE jest już odczuwalny.
I choć nie każdy uważa jej neutralne stanowisko za zaletę, to można śmiało założyć, że to dzięki niemu status korony się nie osłabił, a sama monarchia, jako jedna z nielicznych na świecie, przetrwała próbę czasu. Królowa zajęła swoją niszę i zajmowała się pozorami, a rządy oddawała w ręce wybranych demokratycznie przedstawicieli narodu.
Odejście królowej a perspektywy ekonomiczne Zjednoczonego Królestwa
Śmierć królowej Elżbiety II i okres żałoby narodowej, który po niej nastąpił, był kolejnym ciosem dla i tak już borykającej się z problemami gospodarki Wielkiej Brytanii. Sytuacja polityczno-gospodarcza państwa już od kilku lat znajduje się kłopotliwej sytuacji.
To zdarzenie nastąpiło zaledwie dwa dni po objęciu urzędu przez nową premier Liz Truss, której poprzednik, Boris Johnson został usunięty przez własną partię w wyniku serii skandali etycznych. Współczynnik inflacji wzrósł do najwyższego poziomu od lat osiemdziesiątych i wynosi około 10%, a naród zmaga się z kryzysem energetycznym, który w dużej mierze wynika z ograniczenia eksportu rosyjskiej ropy do Europy. Ucierpiała także pozycja brytyjskiego funta, którego wartość w stosunku do dolara amerykańskiego jest najniższa od 37 lat.
Kolejnym problemem jest wzrost gospodarczy. Niedawno Wielka Brytania została wyprzedzona przez Indie, w rankingu największych gospodarek świata, a Bank centralny Wielkiej Brytanii ostrzegł, że grozi jej recesja, która może potrwać do 2024 roku.
Podsumowując, sytuacja Zjednoczonego Królestwa nie przedstawia się zbyt kolorowo, nie oznacza to jednak początku końca. Nowa władza przyszła z nowymi pomysłami na powstanie z kolan. Jednym z flagowych projektów jest limit na rachunki za energię dla gospodarstw domowych w wysokości do 2500 funtów rocznie przez następne dwa lata. Rządzący wspominają także planie pomocy firmom o wartości 40 mld funtów i nałożeniu na sześć miesięcy limit na hurtowe ceny energii dla przedsiębiorstw[4].
Skutki tych przedsięwzięć zobaczymy w przyszłości, a tymczasem, pozostaje nam jedynie zagłębiać się dalej w intrygujący świat rodziny królewskiej w filmach o Królowej Elżbiecie, które są dostępne na platformie Player.pl
[1] Oficjalna strona rodziny królewskiej: Royal Finances | The Royal Family.
[2] Artykuł pt.a href=”https://www.history.com/news/what-is-the-queens-role-in-british-government” rel=”nofollow”>What Is the Monarch’s Role in British Government?
[3] Artykuł “AS” pt. What did Queen Elizabeth II think about Brexit? And what was her last request?
[4] Artykuł magazynu “Time” pt. Queen Elizabeth II’s Death Slowed Action on a U.K. Economy Already in Turmoil
