Rynki finansowe odgrywają kluczową rolę w zakresie funkcjonowania nowoczesnych gospodarek, zapewniając osobom fizycznym, instytucjom i rządom platformę do inwestowania, handlu i zarządzania aktywami finansowymi. Jednak nie wszyscy gracze przestrzegają zasad i regulacji obowiązujących na tych rynkach. Przyjrzyjmy się najbardziej rozpowszechnionym nielegalnym praktykom i przeanalizujmy najgłośniejsze sprawy.
Nielegalne praktyki na rynkach finansowych
Zanim zagłębimy się w konkretne przykłady, warto zrozumieć koncepcje i motywacje stojące za angażowaniem się w takie działania. Nielegalne praktyki na rynkach finansowych odnoszą się do działań, które naruszają ustanowione prawa i regulacje, zagrażając stabilności i zaufaniu wobec systemu finansowego.
Osoby lub organizacje często uciekają się do nielegalnych praktyk, aby uzyskać nieuczciwą przewagę, zmaksymalizować zyski lub manipulować rynkiem dla osobistych korzyści. Działania te wynikają z połączenia chciwości, chęci szybkiego wzbogacenia się i przekonania, że mogą uniknąć wykrycia lub kary. Jednak jak zaraz się przekonamy, nie zawsze im się to udaje.
Wykorzystywanie informacji poufnych w obrocie papierami wartościowymi
Wykorzystywanie informacji poufnych w obrocie papierami wartościowymi jest jedną z najbardziej powszechnych i znanych nielegalnych praktyk na rynkach finansowych. Obrót papierami wartościowymi z wykorzystaniem informacji poufnych z angielska znany jako insider trading ma miejsce, gdy osoby fizyczne dokonują transakcji na papierach wartościowych na podstawie istotnych informacji, które nie są dostępne dla ogółu społeczeństwa. Praktyka ta daje osobom mającym dostęp do poufnych informacji nieuczciwą przewagę nad konkurencją, tym samym umożliwiając im czerpanie zysków ze zmian cen, które mają miejsce po upublicznieniu informacji.
Insider trading obejmuje kilku kluczowych uczestników, w tym podmioty mające dostęp do informacji poufnych (kierownictwo spółki, pracownicy lub dyrektorzy), podmioty przekazujące informacje poufne (osoby, które otrzymują informacje poufne) oraz maklerów (osoby, które realizują transakcje na podstawie tych informacji). Wykrycie przypadków wykorzystywania informacji poufnych w obrocie papierami wartościowymi może mieć znaczące konsekwencje dla zaangażowanych osób, a także dla spółek i całego rynku.
Sprawa Marthy Stewart
Jednym z najbardziej znanych przypadków wykorzystywania informacji poufnych jest słynna sprawa Marthy Stewart, znanej amerykańskiej bizneswoman i osobowości telewizyjnej. W 2004 roku Martha Stewart została skazana za wykorzystywanie informacji poufnych w transakcjach związanych ze sprzedażą akcji ImClone System. Skandal, który zagroził karierze Stewart, wynikał z jej powiązań z Imclone System, firmą farmaceutyczną, w której Stewart posiadała akcje.
27 grudnia 2003 roku Stewart sprzedała 4000 akcji Imclone, na dzień przed tym, jak ogłoszono, że Agencja Żywności i Leków (FDA) odmówiła przeglądu leku na raka Erbitux firmy Imclone System, co w konsekwencji spowodowało spadek wartości akcji firmy. Podobną taktykę do Marthy obrały także inne osoby z wewnątrz ImClone – w tym radca prawny firmy Johna Landesa, który 6 grudnia pozbył się akcji firmy o wartości 2,5 miliona dolarów; Ronald Martell, wiceprezes ImClone ds. marketingu, który 11 grudnia sprzedał akcje firmy o wartości 2,1 miliona dolarów; oraz czterech innych dyrektorów firmy, którzy spieniężyli akcje między 12 a 21 grudnia.
Późniejsze dochodzenia ujawniły, że po tym, jak FDA odmówiła wydania opinii na temat Erbituxu, Sam Waksal, dyrektor generalny ImClone i bliski przyjaciel Stewart, polecił swojemu maklerowi Peterowi Bacanovicowi – który był również maklerem Marthy Stewart (ona z kolei sama miała doświadczenie jako maklerka, więc wiedziała o nielegalności takich działań) – przelanie 4,9 miliona dolarów w akcjach na konto jego córki Alizy Waksal. Chociaż Stewart zaprzeczyła jakimkolwiek wykroczeniom, skandal obniżył cenę akcji jej marki, Omnimedia o ponad 70 procent i, według jednego z szacunków, spowodował utratę ponad jednej czwartej jej wartości netto – przed aferą wartość netto marki Stewart szacowano na 650 milionów dolarów, a ona sama trafiła do więzienia.
Sprawa Raja Rajaratnama
Inna głośna sprawa dotyczyła Raja Rajaratnama, miliardera zarządzającego funduszami hedgingowymi, który w 2011 roku został skazany za czerpanie korzyści z informacji poufnych przekazywanych przez osoby mające dostęp do poufnych informacji korporacyjnych. Rajaratnam, który 11 maja 2011 roku został uznany za winnego wszystkich czternastu zarzutów, miał stworzyć sieć dyrektorów m.in. w firmach Intel, McKinsey, IBM i Goldman Sachs, którzy wzajemnie wymieniali się poufnymi informacjami. W trakcie procesu Preet Bharara pełnomocnik rządu dowodził, że Raj Rajaratnam osiągnął około 60 milionów dolarów nielegalnych zysków z tytułu wykorzystania informacji poufnych.
Sprawa wyszła na jaw z uwagi na zamieszanie w nią firmy Warrena Buffeta, Golden Sachs. Dwudziestego trzeciego września 2008 roku Warren Buffet zgodził się zapłacić 5 miliardów dolarów za akcje uprzywilejowane Goldman Sachs. Informacja ta została ogłoszona dopiero o godzinie osiemnastej, po zamknięciu NYSE tego dnia. Przed ogłoszeniem Raj Rajaratnam kupił 175 000 akcji Goldman Sachs. Następnego dnia, do czasu, gdy transakcja była już publicznie znana, Rajaratnam sprzedał swoje akcje, osiągając zysk w wysokości 900 000 dolarów. Raj Rajaratnam był trzydziestą piątą osobą skazaną za insider trading spośród 47 osób oskarżonych w tej sprawie od 2010 roku.
Schemat Ponziego
Inną powszechną nielegalną praktyką na rynkach finansowych jest wykorzystywanie schematów Ponziego. Schematy Ponziego to nieuczciwe programy inwestycyjne, w myśl których obiecuje się inwestorom wysokie zyski, ale polega się na środkach od nowych podmiotów, aby wypłacić zwroty wcześniejszym inwestorom. Schemat pada, gdy napływ nowych inwestorów ulega zmniejszeniu lub zatrzymaniu, co pozostawia znaczące straty wielu inwestorom.
Schematy Ponziego charakteryzują się zwodniczymi praktykami, w których sprawca tworzy iluzję legalnych inwestycji i wykorzystuje fundusze od nowych inwestorów do spłaty istniejących inwestorów. Schematy te często opierają się na charyzmatycznych osobowościach, które zdobywają zaufanie swoich ofiar poprzez perswazyjne taktyki i kłamliwe obietnice.
Sprawa Madoffa
Jednym z najsłynniejszych schematów Ponziego w historii został ten zaaranżowany przez Berniego Madoffa, byłego prezesa giełdy NASDAQ. Schemat Madoffa rozpadł się w 2008 roku, kiedy to przyznał się on do stworzenia schematu Ponziego, który spowodował straty w wysokości kilkudziesięciu miliardów dolarów. Sprawa ta ujawniła znaczące uchybienia regulacyjne i wywołała pytania o skuteczność nadzoru w branży finansowej.
Szacunki strat wahały się od 50 do 65 miliardów dolarów, ale śledczy przyznali, że zlokalizowanie brakujących funduszy może okazać się niemożliwe. W czerwcu 2009 roku sędzia federalny Denny Chin wymierzył Madoffowi maksymalny wyrok 150 lat pozbawienia wolności, a w 2021 roku Madoff zmarł z przyczyn naturalnych w więzieniu.
Manipulacje rynkowe
Manipulacje rynkowe obejmują działania zakłócające wolnorynkowe siły podaży i popytu, mające na celu tworzenie sztucznych ruchów cenowych lub trendów. Działania te wprowadzają inwestorów w błąd i zakłócają uczciwe i efektywne funkcjonowanie rynków finansowych. Manipulatorzy rynkowi mogą stosować różne techniki, takie jak rozpowszechnianie fałszywych pogłosek, angażowanie się w transakcje prania brudnych pieniędzy lub wykorzystywanie zaawansowanych algorytmów do wywoływania określonych reakcji rynkowych. Przypadki manipulacji rynkowych mogą mieć poważne konsekwencje, w tym straty dla niczego niepodejrzewających inwestorów i utratę zaufania do rynków finansowych, ale są także inspiracją dla twórców filmowych, na przykład serialu „Billions”, dostępnego na Player.pl.
Sprawa London Whale
Incydent London Whale (londyński wieloryb) był jednym z najgłośniejszych przypadków manipulacji na rynku ostatnich lat. Na przełomie kwietnia i maja 2012 roku w Głównym Biurze Inwestycyjnym JPMorgan doszło do dużych strat handlowych ze względu transakcje zaksięgowane za pośrednictwem londyńskiego oddziału. Jednostką kierowała dyrektor ds. inwestycji Ina Drew, która później ustąpiła ze stanowiska. W ramach strategii hedgingowej banku zawarto serię transakcji pochodnych obejmujących swapy ryzyka kredytowego (CDS – Credit Default Swap). Inwestor Bruno Iksil, nazywany londyńskim wielorybem, zgromadził na rynku ponadprzeciętne transakcje CDS. Początkowo ogłoszono stratę handlową w wysokości 2 miliardów dolarów, jednak ostatecznie strata JPMorganChase z tego tytułu wyniosła ponad 6 miliardów dolarów.
Wydarzenia te dały początek wielu dochodzeniom mającym na celu zbadanie systemów zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej firmy. Przedsiębiorstwo JPMorgan Chase zgodziło się zapłacić 920 milionów dolarów grzywny, co sprawiło, że zarząd JPMorgan Chase obniżył wynagrodzenie dyrektora generalnego Jamiego Dimona w 2012 roku o połowę, z 23 milionów dolarów do 11,5 miliona dolarów, ze względu na stratę handlową w wysokości 6,2 miliarda dolarów.
Nadużycia w handlu wysokiej częstotliwości (HFT)
Handel wysokiej częstotliwości (HFT) obejmuje wykorzystanie zaawansowanych algorytmów i potężnych systemów komputerowych do wykonywania dużej liczby transakcji w niezwykle krótkich ramach czasowych. Chociaż HFT może przyczynić się do zwiększenia płynności i wydajności rynku, może być również nadużywane w celu uzyskania nienależnych korzyści, takich jak realizacja zleceń z wyprzedzeniem, angażowanie się w wypełnianie ofert lub stosowanie strategii manipulacyjnych.
Flash Crash
Nadużycia HFT stanowią przedmiot zainteresowania branży finansowej. Godnym uwagi incydentem związanym z nadużyciami HFT obejmują tak zwany Flash Crash z 2010 roku, kiedy to zautomatyzowane algorytmy transakcyjne przyczyniły się do szybkiego i poważnego krachu na rynku amerykańskim. Flash crash, czyli błyskawiczny krach z 6 maja 2010 roku, znany również jako krach z godziny 2:32, to gwałtowny spadek akcji o wartości miliarda dolarów w Stanach Zjednoczonych, który rozpoczął się o wspomnianej godzinie i trwał przez około 36 minut. Od tego czasu wdrożono środki regulacyjne mające na celu ograniczenie ryzyka związanego z HFT.
Pranie brudnych pieniędzy
Pranie pieniędzy polega na ukrywaniu pochodzenia nielegalnie uzyskanych środków, aby wyglądały na legalne. Rynki finansowe mogą stanowić drogę dla działań związanych z praniem pieniędzy, ponieważ przez te kanały przepływają ich ogromne ilości. Pranie pieniędzy stanowi poważne zagrożenie dla stabilności finansowej i może umożliwiać inne działania przestępcze, takie jak finansowanie terroryzmu i handel narkotykami
Sprawa Goldman Sachs
W 2018 roku przedsiębiorstwo Goldman Sachs otrzymało największą grzywnę wśród instytucji finansowych w historii Stanów Zjednoczonych. Największa grzywna oznaczała pierwszy raz, kiedy od początku powstania, czyli ponad 150 lat, firma przyznała się do winy za jakiekolwiek przestępstwo finansowe. Sprawa dotyczyła malezyjskiego oddział Goldman Sachs, który przez ponad dziesięć lat odpowiedzialny był naruszenia, które później określano mianem skandalu 1MBD (1Malaysia Development Berhad scandal). Firma była uwikłana w przestępstwa, takie jak przekupstwo, pranie brudnych pieniędzy i poważne nadużycia związane z wykorzystywaniem funduszy klientów.
Firma zgodziła się zapłacić grzywnę w wysokości 2,5 miliarda dolarów, a następnie została obciążona dodatkową karą w wysokości 1,4 miliarda dolarów, której skutkiem było spieniężenie aktywów oddziału 1MBD i uniknięcie postępowania sądowego.
Podsumowanie
Nielegalne praktyki na rynkach finansowych stanowią poważne zagrożenie dla integralności, uczciwości i stabilności globalnego systemu finansowego. Zrozumienie tych praktyk ma kluczowe znaczenie dla inwestorów, organów regulacyjnych i uczestników rynku w celu identyfikacji i ograniczania ryzyka. Analizując godne uwagi przypadki i trendy, możemy uczyć się na błędach z przeszłości i pracować nad stworzeniem bardziej przejrzystego i bezpiecznego środowiska finansowego.
Jeśli zainteresował Cię temat nielegalnych praktyk finansowych, to na pewno spodoba Ci się też nowy serial dostępny na platformie Player.pl pt. „Billions”.
