Dlaczego rękojmia konsumencka jest niekorzystna dla sprzedawców

Każdy przedsiębiorca, który sprzedaje towary dowolnymi środkami dystrybucji, prędzej czy później musi zmierzyć się z reklamacją jakościową lub ilościową. O ile jeszcze w relacjach pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą proces reklamacyjny można dość dowolnie modyfikować, sprzedaż rzeczy konsumentowi związana jest z szeregiem różnych obowiązków. Za chwilę minie pół roku obowiązywania w Polsce tzw. rękojmi konsumenckiej, dlatego dziś przyjrzymy się tej właśnie instytucji w kontekście fizycznej sprzedaży towaru. Sprzedaż dóbr cyfrowych posiada odrębną regulację.

Mała rewolucja 1 stycznia 2023 roku

Na początku tego roku weszły w życie różne zmiany w aktach prawnych związanych z szeroko rozumianą sytuacją konsumentów. Przede wszystkim, z Kodeksu cywilnego wykreślono część dotyczących konsumentów regulacji oraz przeniesiono je do ustawy o prawach konsumenta. Głównym motorem napędowym tych zmian była ustawa nowelizacyjna z 4 listopada 2022 r., która do porządku prawnego wprowadzała postanowienia następujących dyrektyw:

• w sprawie praw konsumentów;
• w sprawie sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość;
• w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych;
• w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów.

Jeśli część tych nazw wydaje się Wam znajoma, to dlatego, że niektóre z powyższych aktów prawnych wchodzą w skład tzw. dyrektywy Omnibus, o której pisałem jakiś czas temu.

Rękojmia konsumencka

Przepisy ustawy o prawach konsumenta nie posługują się pojęciem „rękojmi konsumenckiej”. To termin wymyślony przez prawników, by odróżnić ją od zwykłej rękojmi przewidzianej przez ogólne przepisy cywilne. Rękojmia konsumencka uregulowana została w rozdziale 5a ww. ustawy i dotyczy relacji pomiędzy przedsiębiorcą a osobą fizyczną, która dokonuje zakupu w celu niezwiązanym ze swoją działalnością gospodarczą lub zawodową.

Wbrew dość powszechnej opinii rękojmia konsumencka nie dotyczy tylko umów sprzedaży, ale wszystkich umów zobowiązujących do przeniesienia własności, a więc także umowy dostawy czy umowy o dzieło.

Zgodność towaru z umową

Przed zmianami podstawą reklamacji kierowanych wobec przedsiębiorców było istnienie wad rzeczy. Wady fizyczne polegały np. na uszkodzonych elementach, a wady prawne – na obciążeniu rzeczy prawami osób trzecich.

Nowe przepisy częściowo odchodzą od tego modelu i skupiają się na zgodności otrzymanego przez konsumenta towaru z umową. Zgodnie z art. 43b ustawy towar jest zgodny z umową, jeśli taką zgodność wykazują (kryteria podstawowe):

• opis i rodzaj towaru;
• ilość towaru;
• jakość towaru;
• kompletność i funkcjonalność towaru
• w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji.

To jeszcze nie wszystko. Towar zgodny z umową, to taki, który (kryteria dodatkowe):

• jest przydatny do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował;
• nadaje się do celów, do których zazwyczaj używa się tego rodzaju towaru;
• występuje w takiej ilości i ma takie cechy, które są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może od towaru oczekiwać;
• jest dostarczany z opakowaniem, akcesoriami i instrukcjami, których konsument może rozsądnie oczekiwać;
• jest takiej samej jakości jak udostępniona konsumentowi próbka lub wzór.

Już na pierwszy rzut oka widać, że nowe przepisy są bardziej korzystne dla konsumentów. Przedsiębiorcy muszą już bowiem nie tylko dostarczać pełnowartościowe produkty zgodne z opisem, ale także przewidywać, czego po danym produkcie mogą oczekiwać typowi konsumenci.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy za towar niezgodny z umową

Zgodnie z zasadą znajdującą się w art. 43c ust. 1 ustawy, przedsiębiorca odpowiada za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony:

• do 2 lat od tej chwili;
• w dłuższym terminie, jeśli termin przydatności do użycia jest dłuższy.

Ustawa wprowadza domniemanie, że niezgodność ujawniona w ciągu 2 lat od dostarczenia towaru istniała w chwili dostarczenia. Obalenie domniemania polega na:

• udowodnieniu, że było inaczej;
• wykazaniu, że domniemania nie można pogodzić ze specyfiką towaru.

Warto także pamiętać, że przedsiębiorca odpowiada również za niezgodność wynikającą z wadliwego montażu, jeśli:

• montaż został przeprowadzony przez przedsiębiorcą lub na jego odpowiedzialność;
• montaż został przeprowadzony przez konsumenta, ale niezgodność wynika z błędów instrukcji.

Kiedy przedsiębiorca nie odpowiada za rękojmię konsumencką?

Sprzedawca nie poniesienie odpowiedzialności, jeśli konsument swoje roszczenie opiera na publicznym zapewnieniu złożonym przez samego przedsiębiorcę lub osobę działającą w jego imieniu, gdy:

• przedsiębiorca nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć;
• przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakich publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób;
• publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy.

Przedsiębiorca nie będzie także odpowiadał za kryteria dodatkowe (poza pierwszym), jeśli:

• przedsiębiorca, najpóźniej w chwili zawarcia umowy, wyraźnie poinformował konsumenta, że konkretna cecha towaru odbiega od wymogów zgodności z umową;
• konsument wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy towaru.

Żądanie naprawy lub wymiany towaru

Podstawowe uprawnienia konsumenta w przypadku niezgodności towaru z umową to żądanie jego naprawy lub wymiany. Jeśli jedno z tych żądań jest niemożliwe lub generowałoby nadmierne koszty, sprzedawca może wykonać drugie. Jeśli oba żądania byłyby niemożliwe lub zbyt kosztowne, sprzedawca może odmówić wykonania ich obu.

Wymiana lub naprawa powinny być dokonane w rozsądnym czasie i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta. Wszystkie związane z tym koszty (opłaty pocztowe, przewóz, robocizna, materiały, odbiór od konsumenta, demontaż i ponowny montaż), ponosi przedsiębiorca.

Kupujący ma obowiązek udostępnić przedsiębiorcy towar, ale nie musi płacić za zwykłe korzystanie z niego, jeśli sprzedawca wymienił towar na nowy.

Żądanie obniżenia ceny lub odstąpienie od umowy

Przepisy przewidują także dalej idące uprawnienia konsumenta, który może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny towaru albo odstąpić od umowy, gdy:

• przedsiębiorca odmówił lub nie doprowadził towaru do zgodności z umową;
• brak zgodności towaru z umową występuje, mimo że przedsiębiorca próbował doprowadzić towar do zgodności z umową;
• brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego żądania naprawy lub wymiany;
• z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.

Zasady obniżania ceny są następne:

• obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny umownej, w jakiej wartość towaru niezgodnego z umową pozostaje do wartości towaru zgodnego z umową;
• sprzedawca ma zwrócić konsumentowi pieniądze niezwłocznie, maksymalnie 14 dni od otrzymania oświadczenia.

Jeśli zaś chodzi o odstąpienie od umowy, to:

• konsument nie może odstąpić od umowy, jeżeli brak zgodności towaru z umową jest nieistotny (nieistotność musi udowodnić przedsiębiorca);
• konsument może odstąpić od części umowy, gdy braki dotyczą niektórych towarów dostarczonych na podstawie jednej umowy;
• konsument niezwłocznie zwraca towar przedsiębiorcy na jego koszt;
• przedsiębiorca niezwłocznie zwraca konsumentowi cenę, najpóźniej 14 dni od otrzymania towaru lub potwierdzenia jego wysłania.

Podsumowanie

Nowa regulacja dotycząca rękojmi konsumenckiej jest bardzo niekorzystna dla przedsiębiorców z następujących powodów:

• wprowadza domniemanie istnienia niezgodności towaru z umową i istotności tej niezgodności;
• wydłuża okres odpowiedzialności o czas do końca terminu przydatności do użycia;
• wprowadza szeroką definicję niezgodności towaru z umową;
• posługuje się niedookreślonymi pojęciami, takimi jak oczekiwania konsumentów czy rozsądny czas.

Tak naprawdę jedyna zmiana na korzyść przedsiębiorców wiąże się z kolejnością roszczeń konsumenta. Do tej pory kupujący mógł żądać obniżenia ceny od razu, a teraz musi najpierw skorzystać z naprawy lub wymiany, chyba że zachodzą wyjątkowe okoliczności opisane wcześniej. Niewątpliwie zmiany te mają wpływ na zwiększenie kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, choć potrzeba jeszcze czasu, by je należycie ocenić.