Trudno znaleźć kogoś, kogo ominęła wieść o trwających właśnie mistrzostwach świata w piłkę nożną, które odbywają się w Katarze. Już w sobotę 26 listopada 2022 r. reprezentacja Polski zagra z Arabią Saudyjską. To dobra okazja, by przyjrzeć się temu tajemniczemu krajowi z perspektywy prawnej oraz biznesowej. W związku z tym, że Saudyjczycy od kilku lat zaczynają otwierać się na świat zewnętrzny w perspektywie najbliższych lat może oznaczać to pojawiające się szanse na intratną wymianę gospodarczą.
Położenie i klimat
Arabia Saudyjska to dwunaste państwo świata pod względem wielkości – zajmuje ponad 2/3 Półwyspu Arabskiego i z powierzchnią ponad 2 mln m2 znacznie wyprzedza Meksyk, Indonezję czy Sudan. Na większości terytorium kraju panuje ekstremalnie gorący klimat zwrotnikowo-kontynentalny. Arabia może poszczycić się wielkimi pustyniami (około połowy powierzchni państwa), w tym największą pustynią piaszczystą na świecie – Ar-Rab al-Chali. W związku z tym, że jest to najgorętszy obszar na świecie, roślinność występuje tu prawie wyłącznie w oazach. Utrudniony dostęp do wody, skrajne temperatury oraz kiepskiej jakości gleby sprawiają, że w Arabii Saudyjskiej wszelkie inwestycje związane z szeroko rozumianym rolnictwem należy uznać za skrajnie ryzykowne.
Ustrój państwa
Arabia Saudyjska to monarcha absolutna, w której ogromną władzę posiada król – Salman ibn Abd al-Aziz Al Su’ud. Organem doradczym króla jest Rada Konsultacyjna składająca się ze 150 osób. Król wykonuje władzę wykonawczą za pośrednictwem rządu i premiera, którym obecnie jest Muhammad ibn Salman ibn Abd al-Aziz Al Su’ud. Działalność partii politycznych jest w tym kraju zakazana, a obywatele mogą brać udział jedynie w wyborach lokalnych.
System prawny Saudyjczyków opiera się na ustawie zasadniczej (swego rodzaju konstytucji), ogłoszonej w 1992 roku przez brata obecnego króla – Fahda ibn Abd al-Aziza. Przede wszystkim jednak całe ustawodawstwo kraju zgodne musi być z prawem szariatu, dlatego Arabia Saudyjska uznawana jest za jedno z najbardziej konserwatywnych państw islamskich.
Przeciwnicy polityczni obozu rządzącego, prawnicy krytykujący niejednoznaczne przepisy karne czy zwykli obywatele, którzy złamali rygorystyczne prawo, często trafiają do więzień, także tych tajnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami każdy obywatel państwa musi wyznawać islam i ma obowiązek ochrony tej religii. Rodzice mają obowiązek wychowywania dzieci w tradycji muzułmańskiej, a utrzymanie kraju w ryzach wytyczonych przez Koran jest jednym z głównych zadań państwa.
Arabia Saudyjska jest krytykowana za wadliwy system sprawiedliwości, utrzymywanie kary śmierci, naruszanie wolności słowa i prasy, a także dyskryminację innowierców, kobiet i osób nieheteronormatywnych. Z drugiej strony kraj dość nieźle radzi sobie z ochroną osób niepełnosprawnych czy przestrzeganiem praw ekonomicznych i socjalnych.
Saudi Vision 2030
Saudyjczycy od lat rozumieją, że oparcie gospodarki na ropie naftowej w dłuższej perspektywie jest bardzo ryzykowną strategią. Z tego powodu postanowili wdrożyć plan reform o nazwie Saudi Vision 2030, za który odpowiada przede wszystkim obecny premier kraju, uznawany za reformatora o ogromnych wpływach Mohammed bin Salman.
Zgodnie z przyjętą w 2016 roku strategią, w 2030 roku Arabia Saudyjska ma mieć tak zrestrukturyzowaną gospodarkę, by jej dobrobyt nie był zależny od sprzedaży ropy. Przyczyną stworzenia wielkiego planu reform był deficyt budżetowy w 2015 roku, zawirowania na rynkach paliwowych oraz odkrycia ogromnych złóż gazu łupkowego w USA.
Dzięki zaplanowanym reformom Saudyjczycy do 2030 roku chcą osiągnąć między innymi następujące cele:
- wzrost przychodów państwowych z innych źródeł niż ropa do poziomu 270 mld USD;
- zwiększenie udziału sektora prywatnego w gospodarce do poziomu 60%;
- wzrost środków na inwestycje publiczne do poziomu 2 bln USD;
- częściowa prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.
Z opublikowanego w 2020 dokumentu podsumowującego dotychczasowy przebieg reform wynika, że sukcesy odnotowano na trzech filarach, z których składa się program.
W ramach pierwszego filaru poprawie uległy warunki mieszkaniowe, dostęp do służby zdrowia, liczba osób prowadząca zdrowy styl życia, dostęp do kultury i rozrywki oraz szeroko rozumiana turystyka.
Drugi filar to sukcesy polegające na wzroście udziału w gospodarce przedsięwzięć niezwiązanych z ropą, zwiększeniu liczby fabryk, skróceniu czasu zakładania działalności gospodarczej, zwiększeniu dostępu do szybkiego Internetu, rosnącej roli kobiet w gospodarce i niemal podwojeniu liczby dzieci w żłobkach. Znacznie wzrósł także odsetek zatrudnionych osób niepełnosprawnych, a instytucje naukowe opublikowały ponad dwukrotnie więcej prac i badań niż w roku 2016.
Trzeci filar to przede wszystkim poprawa dostępu do usług rządowych online, zwiększenie wiarygodności systemu bankowego, podwojenie liczby sportowych federacji, ogromny skok wsparcia finansowego rodzin i rozwój wolontariatu.
Charakterystyka rynku
Według danych z 2021 roku, w Arabii Saudyjskiej żyje około 35 mln ludzi, a bezrobocie wynosi 6,65%. Około 3/4 zatrudnionych to cudzoziemcy. Inflacja rośnie, ale wciąż utrzymuje się na poziomie około 3%. Udział sektora rolniczego w gospodarce to niecałe 3 %, około 44% stanowi przemysł, a 53% – usługi. Według danych Banku Światowego w 2021 roku Arabia Saudyjska osiągnęła PKB na poziomie 833 mld USD i nic nie wskazuje na to, by w najbliższym czasie miało dojść do większych zmian w dynamice wzrostu gospodarczego.
Gospodarka saudyjska oparta jest przede wszystkim na produkcji ropy. Arabia jest największym producentem tego surowca w grupie OPEC i silnie uzależniona jest od importu potrzebnych jej dóbr. Od pewnego czasu kraj ten prowadzi jednak działania zmierzające do dywersyfikacji swojej gospodarki i rozwinięcia własnej produkcji. Wśród towarów najczęściej importowanych przez Saudyjczyków znajdują się pojazdy drogowe, maszyny przemysłowe, urządzenia telekomunikacyjne i audiowizualne oraz żeliwo i stal.
Według rankingu Doing Business z 2020 roku, w którym ekonomiści Banku Światowego oceniają kraje pod kątem regulacji sprzyjających rozwojowi biznesu, Arabia Saudyjska znalazła się na 62. miejscu, ale jest jednocześnie państwem najszybciej poprawiającym swoje wskaźniki. Analitycy docenili, że na przestrzeni lat państwo to uprościło procedury związane z zakładaniem działalności gospodarczej, uzyskaniem pozwolenia na budowę czy importem i eksportem towarów.
System podatkowy
Według wspomnianego już badania Doing Business 2020, średni czas potrzebny do rozliczenia i zapłacenia podatków w ciągu roku dla Arabii Saudyjskiej to 104 godziny. Dla porównania, w Polsce jest to ponad 330 godzin. Nasze kraje posiadają od 2013 roku umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania.
Z raportu Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu, aktualnego na sierpień 2021 roku wynika, że:
- obowiązek opłacania podatku VAT dotyczy firm, które osiągają rocznie przychody powyżej 363 000 złotych. 15% VAT dotyczy m.in. żywności, transportu, nieruchomości, usług telekomunikacyjnych czy prywatnej służby zdrowia. Zerowym VAT-em są objęte transport międzynarodowy, leki, sprzęt medyczny i eksport poza obszar Rady Współpracy Zatoki Perskiej;
- w Arabii nie obowiązuje podatek dochodowy PIT;
- podatkowi CIT podlega kapitał zagraniczny (20%), a kapitał rodzimy oraz pochodzący z krajów wspomnianej Rady obłożony jest wyłącznie tzw. podatkiem muzułmańskim ZAKAT (2,5%);
- w Arabii Saudyjskiej obowiązują stawki celne, które ostatni raz zmieniano w czerwcu 2020 r. W ramach Rada Współpracy Zatoki Perskiej istnieje Unia Celna, która znosi opłaty celne w wymianie pomiędzy Arabią Saudyjską, Kuwejtem, Katarem, Bahrajnem, Omanem i Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi;
- akcyzą objęto produkty szkodliwe dla zdrowia, przy czym 100% podatek akcyzowy dotyczy wyrobów tytoniowych, e-papierosów i napojów energetycznych.
Z polskiej perspektywy system podatkowy Saudyjczyków jest zatem o wiele bardziej atrakcyjny niż rodzime regulacje.
Kultura biznesu w Arabii Saudyjskiej
Tak jak wspomniałem wyżej, ponad 2/3 zatrudnionych w Arabii Saudyjskiej osób to obcokrajowcy, dlatego język angielski jest w powszechnym użyciu. Duża otwartość Saudyjczyków na współpracę, istotna rola relacji osobistych oraz szczególne miejsce honoru w tych relacjach sprawiają, że robienie interesów w tym kraju znacznie różni się od podobnych działań w Polsce i Europie. Stworzenie takich relacji trwa i rzadko sprowadza się po prostu do podpisania wynegocjowanego przez prawników kontraktu.
O ile jednak od saudyjskich przedsiębiorców można oczekiwać życzliwego podejścia i chęci współpracy, nie można tego samego powiedzieć o instytucjach państwowych. Saudyjski Urząd ds. Żywności i Leków (SFDA) przestrzega bardzo restrykcyjnych (i kosztownych) procedur dotyczących jedzenia, leków, kosmetyków i towarów z sektora medycznego wprowadzanego na rynek saudyjski. Podobnie zachowuje się Organizacja Normalizacyjna w Arabii Saudyjskiej (SASO). Pod rygorem wysokich kar utrzymywany jest zakaz importu wieprzowiny i alkoholu oraz dystrybucji publikacji sprzecznych z islamem.
Problemem dla zagranicznych przedsiębiorców będą także dziurawe regulacje w zakresie dostępu do sfery zakupów publicznych, skomplikowane przepisy związane z zatrudnianiem obcokrajowców, niedostatecznie rozwinięty dostęp do informacji handlowych oraz wysokie koszty udziału w targach i wystawach, na których można promować swoje produkty.
Relacje biznesowe z Polską
Analiza ostatnich kilku lat relacji pomiędzy Polską i Arabią Saudyjską wskazuje, że oba kraje dążą do wzmocnienia wymiany handlowej. Eksport Polski do Arabii Saudyjskiej rośnie niemal każdego roku, w 2020 r. wyniósł ponad 1 mld USD. Rośnie także import, który w tym samym roku był na poziomie 1,3 mld USD. Największy udział w polskim eksporcie mają zboża i przetwory zbożowe, tytoń i wyroby tytoniowe, produkty mleczarskie, urządzenia biurowe i komputery oraz wyroby z metali. Import obejmował przede wszystkim ropę naftową, polimery i plastik.
Źródła rządowe wskazują, że inwestorzy saudyjscy mogą być zainteresowani inwestycjami w sektor naftowo-gazowy w Polsce, zwłaszcza w obszarze przerobu i dystrybucji produktów ropy naftowej i gazu naturalnego. Szacuje się, że polskie firmy mogą odegrać istotną rolę w dostawie usług technicznych, sprzętu i personelu, czego Saudyjczycy bardzo obecnie potrzebują.
Wskazuje się, że następujące sektory gospodarki są najbardziej perspektywiczne z punktu widzenia wzajemnych relacji gospodarczych:
- sektor rolno-spożywczy;
- sektor medyczny (w tym sprzęt i usługi medyczne);
- sektor IT;
- sektor wydobywczy;
- sektor budowlany (w tym wykończeniówka, meble, oświetlenie);
- sektor dóbr luksusowych (kosmetyki, moda, biżuteria).
Współpraca obu krajów zaowocowała inwestycjami, których w Polsce dokonały saudyjskie holdingi – Zamil Steel (produkcja konstrukcji stalowych), Saudi Amiantit (produkcja zbiorników i rur z laminatów poliestrowych i włókna szklanego) i SABIC (produkcja chemikaliów). Na terenie Arabii Saudyjskiej inwestowały także firmy polskie, w tym Polimex Mostostal Siedlce S.A., Biatel S.A., Elektrobudowa Konin oraz PW Elektronika.
Podsumowanie
Arabia Saudyjska to kraj o dużych różnicach kulturowych nie tylko względem Polski, ale całego świata zachodniego. Większość sfer życia podporządkowana jest w nim islamowi, co przekłada się zwłaszcza na stosunek do określonych grup społecznych.
Z drugiej strony, Saudyjczycy są (przynajmniej per capita) bogatym narodem, który od kilku lat prowadzi szeroko zakrojone inwestycje. Trwający program Saudi Vision 2030 daje ogromne możliwości dla przedsiębiorców, którzy chcieliby inwestować i prowadzić biznes w największym kraju Półwyspu Arabskiego. Zmieniająca się powoli kultura prowadzenia działalności gospodarczej oraz otwieranie się na wpływy zewnętrzne sprawia, że Arabia Saudyjska jest perspektywicznym, choć wciąż zbyt mało poznanym kierunkiem rozwoju firm.
