Według prognoz Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w 2050 roku osoby w wieku 60+ będą stanowić aż 40,4% ludności Polski. Biorąc pod uwagę na to, ile Polska ma na dziś ludności, to byłaby to liczba 15,25 miliona obywateli… W samej Warszawie na milion osób w wieku produkcyjnym ma przypadać 500 tys. osób powyżej 60. roku życia. Już dziś wysokość świadczeń emerytalnych często nie wystarcza na godne i spokojne życie. Jeśli przewidywane tempo starzenia się społeczeństwa stanie się faktem, bardzo prawdopodobne, że praca zarobkowa na emeryturze stanie się koniecznością. Jak rynek pracy przygotowuje się do dużej zmiany w jego strukturze? Czy istniejące przepisy są korzystne dla przedsiębiorców zatrudniających pracowników w wieku emerytalnym?
Zatrudnienie emeryta – jakie niesie za sobą korzyści dla przedsiębiorcy
Często wśród przedsiębiorców pojawiają się obawy, czy zatrudnianie emerytów jest na pewno legalne. Rozwiewamy te wątpliwości. Nie ma żadnych prawnych przeciwwskazań względem zatrudniania osób, pobierających świadczenie emerytalne. Co więcej, zatrudnianie seniorów może przynieść pracodawcy szereg korzyści, nie tylko finansowych. Pracodawcy muszą jednak pamiętać o opłacaniu składek za zatrudnione osoby na emeryturze. Świadczenie emerytalne nie zwalnia z tego obowiązku.
W kwestii korzyści finansowych, zatrudnianie osób w wieku emerytalnym może się pracodawcy opłacić, po pierwsze dzięki wybraniu korzystnego rodzaju umowy, a po drugie przez istniejące i planowane ulgi i dofinansowania z tego tytułu.
Jeśli chodzi o rodzaj umowy – najbardziej opłacalną opcją jest umowa o dzieło. W tym wypadku pracodawca musi odprowadzać za pracownika tylko jeden podatek – podatek dochodowy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy emeryt jest zatrudniony u pracodawcy na umowę o pracę oraz umowę
o dzieło – wtedy od obu umów odprowadzone muszą zostać składki na ZUS.
Podobnie jak w przypadku studentów, tak i w przypadku emerytów, pracodawcy najczęściej decydują się na umowy zlecenia. Dlaczego? Przede wszystkim ze względu na specyfikę samej umowy – łatwość jej zawarcia i zakończenia, a także szeroki zakres aktywności, który może ona objąć. W kwestii składek – większość jest obowiązkowa. Wyjątek stanowi składka na ubezpieczenie chorobowe, która jest dobrowolna – zleceniodawca opłaca ją, jeśli zleceniobiorca o to zawnioskuje. Składki na ZUS nie obowiązują przy tego rodzaju umowie, jeśli emeryt jest zatrudniony na więcej niż jedną taką umowę (wtedy odprowadza się składki od tej, która zawarta była jako pierwsza i wynagrodzenie z jej tytułu jest równe przynajmniej minimalnemu wynagrodzeniu w danym okresie) lub poza umową zlecenie jest zatrudniony również na umowę o pracę.
Zdecydowanie najmniej korzystną dla pracodawcy umową będzie tradycyjna umowa o pracę. Tak naprawdę obowiązki składkowe są w jej wypadku prawie takie same w przypadku zatrudnienia emeryta, jak i przedstawiciela każdej innej grupy społecznej. Wyjątek stanowi zwolnienie z obowiązku płacenia składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Socjalnych za pracownice, które ukończyły 55 lat i pracowników po 60. roku życia.
SPRAWDŹ TABELĘ ZALET I WAD ZATRUDNIANIA EMERYTÓW
Warto pamiętać również o tym, że emeryci to grupa pracowników z największym doświadczeniem. Zatrudnienie ich, choć często związane jest z koniecznością uzupełnienia pewnych umiejętności, rzadko wymaga szkolenia pracownika od podstaw.
Dobry pracownik nie ma wieku
Sporą zachętę dla pracodawców mogą stanowić planowane przez rząd dotacje za zatrudnianie emerytów, wynikające z założeń Krajowego Planu Odbudowy w zakresie aktywizacji zawodowej. Wg wstępnego projektu, firma, zatrudniając seniora będzie mogła otrzymywać przez 2 lata dofinansowanie w wysokości 50% minimalnego krajowego wynagrodzenia. Po upływie tego okresu obowiązkowe będzie jednak zatrudnianie pracownika–seniora przez min. kolejny rok. Czy właściwa ustawa zachowa planowane założenia? Okaże się gdy wejdzie w życie.
Pierwsze wnioski można jednak wysnuć na podstawie ewaluacji programów pilotażowych, jak np. przeprowadzonym przez Urząd Pracy m.st. Warszawy w 2022 roku programie „Dobry pracownik nie ma wieku”. Celem projektu było stworzenie dobrych warunków zatrudnienia dla emerytów oraz dla przedsiębiorców. Pracodawca mógł wybrać jedno z dwóch rozwiązań – przyjąć seniora na dwumiesięczny staż lub zatrudnić go w swojej firmie. Wybierając pierwsze rozwiązanie, nie ponosił żadnych kosztów, ponieważ stypendium stażowe było w 100% wypłacane przez Urząd Pracy. Decydując się na zatrudnienie, pracodawca otrzymywał natomiast zwrot kosztów w kwocie 1500zł (połowa ówczesnego minimalnego wynagrodzenia krajowego) przez pierwsze 6 miesięcy, trwającego stosunku pracy. Możliwe było również łączenie obydwu rozwiązań – np. w sytuacji, kiedy istniała konieczność wyposażenia przyszłego pracownika w nowe kwalifikacje. Dzięki takiej możliwości pracodawca, nie ponosząc kosztów mógł uzyskać wykwalifikowanego, doświadczonego pracownika.
W projekcie wzięło udział 150 warszawskich seniorów, z czego znaczącą większość, bo aż 76% stanowiły kobiety. Największą grupę stanowili młodsi emeryci w przedziale między 60. a 70. rokiem życia. Największym entuzjazmem cieszyła się oferta podniesienia kwalifikacji cyfrowych, z której skorzystało aż 85 seniorów. Ponad 1/3 uczestników podjęła natomiast zatrudnienie u pracodawcy zgłoszonego do projektu. Ponad 30 emerytów podjęło dwumiesięczny staż. Najmniejsza grupa skorzystała natomiast ze szkoleń zawodowych, mających na celu zwiększenie ogólnych szans na rynku pracy.
Projekt pozwolił zweryfikować potrzeby obu grup, biorących w nim udział. Okazało się, że warszawscy seniorzy są otwarci na pracę na niepełny etat, najchętniej biurową. Uczestnicy chcą podjąć zatrudnienie, ale jednocześnie zależy im na łączeniu go z innymi rolami społecznymi, czasem z zasłużonym odpoczynkiem oraz dbałością o zdrowie. Niestety, mniej entuzjastyczne wnioski zaobserwowano po stronie pracodawców. Przede wszystkim z 400 firm zainteresowanych projektem, tylko 50 finalnie wzięło w nim udział. Prawdopodobnie koszty, nie te finansowe, ale te związane z przemodelowaniem i uelastycznieniem miejsc pracy okazywały się często zbyt dużym wyzwaniem. Wniosek ten wskazuje bardzo dużą potrzebę stworzenia systemu zachęt dla pracodawców, w dużej mierze oferujących wsparcie w zakresie dostosowania stanowisk pracy do potencjału i możliwości starszych pracowników.
Innym projektem, wspierającym pośrednio osoby starsze na rynku pracy jest program „Aktywni +” na lata 2021-2025. Jego celem jest działanie na rzecz włączania seniorów w życie społeczne na różnych płaszczyznach. Kwestia zatrudnienia to tylko jeden z elementów programu. W jego ramach można jednak skorzystać m.in. z kursów z zakresu nowych technologii i nowych mediów.
Jak dorabiać na emeryturze
Istniejące przepisy przewidują dla emerytów, chcących kontynuować zatrudnienie dwie możliwości. Możliwe jest połączenie pracy z pobieraniem świadczenia emerytalnego, ale również zawieszenie pobierania emerytury. Drugie rozwiązanie jest o tyle korzystne, że w okresie zawieszenia – wysokość świadczenia wzrasta. Co ważne, po przekroczeniu wieku emerytalnego, wysokość wynagrodzenia za pracę nie spowoduje zmniejszenia wysokości emerytury ani nie spowoduje, że jej wypłata zostanie wstrzymana, jeśli pracownik nie wyrazi takiej woli. Powyższe ryzyko występuje w przypadku emerytur pomostowych, gdzie wysokość świadczenia przy jednoczesnym zatrudnieniu jest warunkowana przez otrzymywaną pensję.
Jeśli chodzi o rodzaj umowy, podobnie jak w przypadku pozostałych grup pracowników najbardziej korzystną dla emeryta opcją jest umowa o pracę. Dotyczy to jednak sytuacji, gdy osoba starsza podejmuje pracę u danego pracodawcy już po przekroczeniu wieku emerytalnego. Kontynuacja pracy na umowie o pracę u pracodawcy, u którego emeryt był zatrudniony jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego powoduje zawieszenie emerytury. Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest przerwa
w zatrudnieniu, trwająca nawet tylko jeden dzień. Podpisując nową umowę u tego samego pracodawcy, emeryt zachowa prawo do otrzymywania świadczenia.
Warto jednak zauważyć, że umowa o pracę, choć jest najbardziej bezpieczną formą zatrudnienia, to
w najmniejszym stopniu pozwala na elastyczne podejście do wykonywania pracy, które jest często wskazywane przez emerytów jako jedno z najważniejszych oczekiwań wobec zatrudnienia. Dlatego
w pewnym sensie, konkurencyjnymi formami mogą okazać się umowa zlecenie, umowa o dzieło, czy kontrakt b2b.
Zgodnie z założeniami Krajowego Planu Odbudowy, seniorzy, którzy decydują się na zawieszenie przysługującego im świadczenia emerytalnego w okresie wykonywania pracy zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego zostają zwolnieni z obowiązku PIT. Warunkiem jest jednak kryterium dochodowe. PIT-0 dla seniorów obejmuje bowiem osoby osiągające dochody do wysokości
ok. 85,5 tys. zł. Osoby rozliczające się na tzw. skali podatkowej mogą dodatkowo skorzystać z kwoty wolnej od podatku w wysokości 30 tys. zł.
Podsumowanie
Jak pokazują m.in. wnioski z wyżej opisanego programu pilotażowego „Dobry pracownik nie ma wieku” istnieje duża potrzeba wypracowania narzędzi, które stworzyłyby bardziej przyjazne warunki zatrudnienia dla seniorów. Szczególnie potrzebna jest promocja zatrudnienia najstarszych skierowana do pracodawców oraz zbudowanie systemu zachęt. Ageizm jest na polskim rynku pracy problemem, który należy rozwiązać. Tymczasem seniorzy są gotowi do podejmowania zatrudnienia i można przypuszczać, że z czasem liczba emerytów, chcących wejść ponownie lub pozostać na rynku pracy będzie rosnąć.
