Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) stanowią fundament polskiej gospodarki. Zgodnie z danymi na 2024 rok w Polsce działa ponad 2 miliony mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, które generują ponad 45% PKB Polski. Jednak rywalizacja wielkich sieci handlowych, inflacja i wzrost kosztów operacyjnych sprawiają, że sektor MŚP stoi w obliczu poważnych wyzwań, powodując stagnację, a w skrajnych przypadkach – upadek. Zastanówmy się zatem, jak wyglądała rzeczywista sytuacja małych i średnich firm na przestrzeni lat, z czego wynika ogrom zawieszeń i zamknięć działalności, która ma miejsce w ostatnich latach oraz tym, jakie możliwości dla sektora MŚP oferuje Unia Europejska i rząd.
Ile jest firm MŚP w Polsce? – równia pochyła, czyli stan sektora MŚP w Polsce w latach 2019-2024
Na początek przeanalizujmy statystyki ostatnich lat.
Sytuacja przed i po pandemii COVID-19
Okazuje się, że sytuacja małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce sukcesywnie pogarsza się od kilku lat. W 2020 roku sektor MSP stanowił przeważającą większość przedsiębiorstw w Polsce – 99,8%, najliczniejszą grupą (96,7%; 2,08 mln) wśród nich były mikroprzedsiębiorstwa z sektora usług i handlu (75,7%).
Podobne artykuły
Według danych z rejestru REGON w 2019 roku zarejestrowano 379 tys. nowych przedsiębiorstw, wykreślono natomiast 227 tys. Firm, co oznacza spadek nowo powstałych przedsiębiorstw o 3,5% oraz wzrost zlikwidowanych o 31,6%. Z kolei mimo pandemii w 2020 roku otwarto 329 tys. nowych przedsiębiorstw, a zamknięto tylko 170 tys. działalności.
Podobnie jak w poprzednich latach, najwięcej biznesów otwarto i zlikwidowano w następujących działach gospodarki:
- Budownictwo (68,4 tys.; 20,8% ogółu nowo powstałych firm),
- Handel i naprawa pojazdów samochodowych (56,5 tys.; 17,2%),
- Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (36,0 tys.; 10,9%),
- Przetwórstwo przemysłowe (22,7 tys., 6,9%).
Co więcej, zgodnie z raportem PARP pierwszy rok działalności przeżywają w Polsce nieco ponad dwie na trzy firmy (spośród firm założonych w 2019 roku do 2020 r. przetrwało 69,3%).
Popandemijny 2021 rok
W 2021 roku sektor MŚP w Polsce obejmował około 2,2 miliona podmiotów, z czego 97,0% stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, 2,2% małe przedsiębiorstwa, a średnie 0,7% – 52,5% w usługach i 22,4% w handlu. Sektor MŚP generował wówczas 49,1% polskiego PKB i zatrudniał ponad 6,75 miliona pracowników.
Zgodnie z danymi z rejestru REGON w 2021 r. zarejestrowano 368 tys. nowych przedsiębiorstw, wykreślono natomiast 190 tys. firm. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba nowo powstałych przedsiębiorstw wzrosła o 11,9%, natomiast zlikwidowanych – o 11,8%. Jednak to nie koniec fali likwidacji w Polsce.
2022 rok i kolejny cios dla MŚP
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), w 2022 roku liczba MŚP wynosiła 2,36 miliona, co oznaczało wzrost o 4,2% w stosunku do roku poprzedniego. Mikroprzedsiębiorstwa nadal dominowały (97,2%), a małe firmy stanowiły 2,1%, a średnie 0,6%. Sektor wygenerował 43,6% PKB, a jego udział w strukturze przedsiębiorstw zatrudniających pracowników wyniósł 55,9%.
W 2022 r. zarejestrowano 386 tys. nowych przedsiębiorstw, ale zamknięto już 221 tys. biznesów, co mogło być wynikiem zarówno opóźnionych reperkusji pandemii i zawirowań geopolitycznych, jak i wejścia w życie tzw. Polskiego Ładu, którego wprowadzenie obecnie stanowi przedmiot kontroli NIK.
Kryzys się pogłębia
W 2023 roku sektor MŚP zaczął odczuwać wyraźny spadek kondycji finansowej i spadki udziału w PKB do 43,6% (z 49,1% w 2021 roku). Wiele firm zmagało się z rosnącymi kosztami operacyjnymi, inflacją i trudnościami związanymi z dostępem do finansowania. W ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2023 roku zamknięto rekordowe 100 tysięcy jednoosobowych działalności gospodarczych, co ukazało skalę problemów, z jakimi mierzą się małe firmy w obliczu rosnącej konkurencji.
W 2023 r. liczba nowo powstałych przedsiębiorstw utrzymywała się na podobnym poziomie (zarejestrowano 385 tys. nowych przedsiębiorstw), natomiast zlikwidowanych – wzrosła o 1,7%. (wykreślono 225 tys. Firm).
Sytuacja stabilnie zła
Prognozy na 2024 rok wskazują na możliwość stabilizacji sektora MŚP, choć osiągnięcie wskaźników sprzed kilku lat będzie trudne z uwagi na dalszy wzrost kosztów oraz napiętą sytuację gospodarczą. Koszty pracy oraz dostęp do nowych technologii pozostaną kluczowymi wyzwaniami dla sektora.
Jak twierdzi Dawid Sułkowski z Polskiego Instytutu Ekonomicznego:
Choć spadek inflacji cieszy konsumentów, to dla firm często oznacza niższy wzrost przychodów. Dane o wyrejestrowaniu firm nie oddają w pełni aktualnej sytuacji. Przedsiębiorcy prędzej decydują się na zawieszenie JDG niż na jej zamknięcie.
W pierwszym półroczu 2024 roku do rejestru CEIDG wpłynęło 99,6 tys. wniosków dotyczących zakończenia jednoosobowej działalności gospodarczej, czyli o 3,4%. mniej niż w analogicznym okresie 2023 roku. Jednocześnie złożono 179,1 tys. wniosków o zawieszenie JDG – o 3,3% więcej niż w analogicznym okresie 2023 roku, kiedy takich przypadków było 173,5 tys.
Ile PKB generuje MŚP?
Zgodnie z danymi zawartymi w raportach PARP sektor MŚP w Polsce generuje od 43% do blisko 50% PKB.
Z czego wynika kiepska sytuacja sektora MŚP w Polsce?
Trudna sytuacja, z jaką mierzy się sektor MŚP w Polsce, wynika z kombinacji czynników zewnętrznych, takich jak inflacja, wzrost kosztów energii i konkurencja wielkich sieci handlowych, oraz wewnętrznych, takich jak zmiany legislacyjne i podatkowe.
Wzrost kosztów operacyjnych a Polski Ład
Pośpieszne i chaotyczne (jak wynika z kontroli NIK) wprowadzenie Polskiego Ładu w 2022 roku przyniosło wzrost kosztów podatkowych oraz składek na ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorców. Nowe przepisy wprowadziły m.in. zmianę sposobu naliczania składki zdrowotnej, co dla małych i średnich firm oznaczało dodatkowe obciążenie finansowe. Wzrost tych kosztów znacząco wpłynął na rentowność MŚP, które musiały zmierzyć się z wyższymi obciążeniami finansowymi. Jak wskazuje raport Ministerstwa Rozwoju, mikrofirmy oraz małe przedsiębiorstwa, które mają mniej elastyczne struktury finansowe, często muszą reagować natychmiast, co może prowadzić do nieefektywnego zarządzania zasobami.
Inflacja i wzrost wysokości wynagrodzeń pracowników
Wzrost cen energii i surowców jest kolejnym czynnikiem negatywnie wpływającym na kondycję finansową MŚP. W latach 2020-2024 inflacja w Polsce wzrosła z kilku procent do rekordowych poziomów, sięgając w 2023 roku około 16,6%. To zjawisko miało bezpośredni wpływ na koszty produkcji i logistyki, co dla wielu małych firm oznaczało konieczność podniesienia cen swoich produktów. Z kolei podwyżki cen mogą zniechęcać klientów, co prowadzi do spadku sprzedaży i rentowności.
Wpływu na to jak na razie nie miały ceny prądu, bowiem te dla małych i średnich przedsiębiorstw pozostaną na niezmienionym poziomie do końca 2024 roku, czego nie można powiedzieć o podwyższanej z roku na rok wysokości płacy minimalnej. Co więcej, przewiduje się, że w 2025 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia wzrośnie do 4626 zł, a minimalnej stawki godzinowej do 30,20 zł.
Dominacja dużych sieci handlowych i presja cenowa
Wzmożona konkurencja ze strony międzynarodowych sieci handlowych, takich jak Biedronka czy Lidl, która oferuje niskie ceny dzięki globalnym łańcuchom dostaw i korzystnym umowom handlowym, sprawia, że lokalne sklepy muszą konkurować w warunkach dla siebie nieosiągalnych. Małe sklepy osiedlowe, które muszą stawić czoła agresywnym promocjom i niskim cenom, często tracą klientów, co prowadzi do spadku przychodów i zamknięcia działalności.
Konkurencja i nieumiejętne zarządzanie
Małe firmy, które opierają się głównie na tradycyjnych modelach zarządzania, miewają trudności z adaptacją do nowoczesnych metod prowadzenia biznesu, takich jak cyfryzacja czy marketing internetowy. Brak zasobów lub wiedzy ogranicza możliwości wprowadzenia zmian, które mogłyby poprawić konkurencyjność na rynku. A to, w połączeniu z szybkim tempem zmian na rynku sprawia, że takie przedsiębiorstwa są bardziej narażone na zamknięcie działalności.
Polska MŚP stoi – znaczenie wsparcia dla MŚP w kontekście gospodarki i społeczności lokalnych
Sektor MŚP w Polsce, stanowiący ponad 97,2% wszystkich przedsiębiorstw, jest nie tylko jednym z najważniejszych elementów gospodarki narodowej, ale także ważnym filarem lokalnych społeczności. Firmy te tworzą miejsca pracy, przyczyniają się do rozwoju lokalnych gospodarek i oferują różnorodne usługi oraz produkty, które nie zawsze są dostępne w większych sieciach. Rozwój MŚP wpływa więc bezpośrednio na jakość życia mieszkańców oraz na zróżnicowanie oferty rynkowej.
Rola MŚP w tworzeniu miejsc pracy
Zgodnie z danymi na 2022 rok firmy sektora MŚP zatrudniały ponad 6,9 miliona osób (z czego 4,34 miliona pracuje w mikroprzedsiębiorstwach), co stanowiło około 55,9% wszystkich zatrudnionych w przedsiębiorstwach niefinansowych. Przy tak dużym udziale w zatrudnieniu, każde zawirowanie wpływające na sytuację finansową MŚP – takie jak inflacja czy rosnące koszty operacyjne – ma bezpośredni wpływ na poziom zatrudnienia w kraju, a w konsekwencji także na sytuację ekonomiczną Polaków.
MŚP jako wsparcie dla dużych przedsiębiorstw i integracja w łańcuchach dostaw
W Polsce MŚP często pełnią także funkcję dostawców lub podwykonawców dla dużych przedsiębiorstw. Poprzez swoją działalność stanowią integralną część większych łańcuchów dostaw, co z jednej strony wzmacnia ich pozycję na rynku, ale z drugiej – uzależnia je od sytuacji finansowej większych podmiotów. W czasach kryzysu gospodarczego, kiedy duże firmy ograniczają swoje zamówienia lub dostosowują strategie zakupowe, MŚP stają przed wyzwaniem zachowania płynności finansowej i stabilności działalności.
Jak MŚP mogą przetrwać na rynku?
Aby przetrwać na dynamicznie zmieniającym się rynku, zwłaszcza w obliczu globalnych kryzysów i dominacji dużych sieci handlowych, przedsiębiorcy z sektora MŚP muszą wdrażać różne strategie adaptacyjne. Takie działania mogą pomóc nie tylko zwiększyć efektywność operacyjną, ale także przyciągnąć nowych klientów, budować lojalność oraz wzmocnić pozycję konkurencyjną.
Cyfryzacja i rozwój e-commerce
Rozwój działań online to dziś fundament dla wielu MŚP, szczególnie w kontekście wzrostu popularności e-commerce. Wartość rynku e-commerce w Polsce do 2026 roku ma osiągnąć 162 miliardy złotych. To otwiera ogromne możliwości dla MŚP, umożliwiając im dotarcie do klientów na skalę krajową i międzynarodową przy niższych kosztach operacyjnych. Małe firmy mogą rozważyć współpracę z platformami sprzedażowymi, takimi jak Allegro, Amazon czy Shopee, co daje im natychmiastowy dostęp do szerokiego grona klientów.
Korzyści z cyfryzacji dla MŚP:
- Automatyzacja procesów – cyfrowe narzędzia CRM (Customer Relationship Management) i systemy ERP (Enterprise Resource Planning) usprawniają zarządzanie relacjami z klientem, magazynowaniem i sprzedażą, co pozwala na redukcję kosztów i poprawę efektywności.
- Analiza danych – narzędzia do analizy danych, takie jak Google Analytics czy Facebook Insights, pozwalają monitorować zachowania klientów.
- Obniżenie kosztów – prowadzenie sklepu online pozwala firmom na znaczne zmniejszenie wydatków związanych z wynajmem i prowadzeniem punktu fizycznego, co jest szczególnie ważne w dobie wysokich kosztów.
Dywersyfikacja działalności
Wprowadzenie nowych produktów i usług jest jednym ze sposobów na zwiększenie stabilności finansowej i dostosowanie się do zmieniających się potrzeb rynku. Dywersyfikacja pozwala firmom minimalizować ryzyko związane z zależnością od jednego produktu czy segmentu rynku. Przykładem mogą być firmy gastronomiczne, które zaczęły oferować dostawy do domu w trakcie pandemii, lub sklepy detaliczne, które rozszerzyły ofertę o produkty ekologiczne i regionalne w odpowiedzi na rosnące zainteresowanie zdrowym stylem życia.
Strategie dywersyfikacji dla MŚP:
- Rozwój oferty komplementarnej – wprowadzenie usług, które uzupełniają główną działalność firmy, np. sklepy spożywcze mogą zaoferować catering lub produkty delikatesowe.
- Ekspansja na nowe rynki – przedsiębiorcy z sektora MŚP mogą rozważyć eksport swoich produktów lub wejście na rynki zagraniczne, np. dzięki wsparciu unijnemu „Granty na Eurogranty”.
Współpraca i klastry
Tworzenie klastrów oraz sieci współpracy z innymi przedsiębiorstwami to kolejna strategia, która pozwala firmom na wzajemne wsparcie i dostęp do zasobów, zwiększając przy tym ich efektywność oraz innowacyjność. Przykładem takiej współpracy może być kujawska odpowiedź na hegemonię wielkich sieci handlowych spółka POLOmarket – powstała z inicjatywy przedsiębiorców z branży spożywczej.
Korzyści z tworzenia klastrów:
- Lepszy dostęp do nowych technologii – firmy działające w klastrach często mają dostęp do wspólnej infrastruktury technologicznej, co umożliwia im wdrażanie nowoczesnych rozwiązań przy niższych kosztach.
- Większa siła przetargowa – grupowe nabywanie surowców czy usług pozwalają MŚP na uzyskanie korzystniejszych cen, które zwykle są dostępne tylko dla dużych firm.
- Dzielenie ryzyka i kosztów – firmy współpracujące w klastrach mogą wspólnie ponosić koszty związane z rozwojem innowacyjnych projektów, minimalizując indywidualne ryzyko.
Wsparcie rządowe i unijne dla sektora MŚP
Rząd i Unia Europejska realizują różne programy mające na celu wsparcie sektora MŚP, które mają pomóc firmom w adaptacji do trudnych warunków gospodarczych.
Dotacje unijne na innowacje i rozwój
Dotacje unijne na 2024 rok obejmują wsparcie innowacyjnych MŚP poprzez dotacje na badania i rozwój, które pomagają firmom wprowadzać innowacyjne technologie oraz modernizować działalność. Program „Granty na Eurogranty” to jedno z narzędzi umożliwiających firmom uzyskanie środków na wdrożenie rozwiązań ekologicznych, natomiast Ideas Powered for business SME Fund to program dotacji mający na celu pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) z siedzibą w UE w ochronie ich praw własności intelektualnej.
Programy wspierające przedsiębiorczość regionalną
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) oferuje różne programy dla MŚP działających w regionach o mniejszej dostępności infrastrukturalnej, takich jak Polska Wschodnia. Programy te obejmują wsparcie doradcze i inwestycyjne, które mają na celu wzmacnianie przedsiębiorczości lokalnej.
Poszukiwanie alternatywnych form finansowania
Sektor MŚP może czasami mieć problem z uzyskaniem finansowania bankowego np. przez swój krótki staż. Dlatego też właściciele działający w MŚP muszą często się nagłowić, żeby dostać finansowanie. Dlatego też alternatywne formy finansowania zyskują na coraz większej popularności. Przykładem takiego narzędzia jest faktoring, z którego w tym roku skorzystało ponad 25.9 tys. przedsiębiorców (dane za PZF). Obroty firm zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów po trzecim kwartale sięgają kwoty 344.6 mld zł.
Długie terminy płatności na fakturach?
Nie czekaj, otrzymaj płatność w 24h!
Finansowanie do 15 MLN zł
Finansowanie w eFaktor to:
➔ Zaliczka do 100%
➔ Pieniądze z faktury w 24 godziny na koncie
➔ Oszczędność i pewność pieniędzy tu i teraz
Wyzwanie MŚP
Sektor MŚP w Polsce stoi przed wieloma wyzwaniami związanymi z kosztami działalności, inflacją i konkurencją dużych sieci handlowych. Współpraca między przedsiębiorcami, cyfryzacja i wsparcie państwa mogą pomóc firmom, będącym podstawą polskiej gospodarki, przetrwać i rozwijać się na dynamicznie zmieniającym się rynku.
Zainteresował Cię ten artykuł? Czytaj więcej takich treści w ramach cyklu „Biznes pod lupą”
