Część państw członkowskich wystąpiła z propozycją usunięcia oznaczenia „best before”, czyli „najlepiej spożyć do”, z niektórych produktów spożywczych, takich jak: makaron, ryż, żółty ser czy kawa. Celem tych działań ma być ograniczenie przypadków marnowania żywności o 30-50 proc. do 2030 roku. A skala tego zjawiska jest porażająca – z unijnych danych wynika, że rocznie kraje Wspólnoty wytwarzają około 57 mln ton odpadów żywnościowych, co odpowiada 127 kg na każdego mieszkańca. Straty z tego tytułu sięgają 130 mld euro. Bruksela szacuje, że ponad 8 mln ton produktów trafia na śmietnik wyłącznie z powodu złej interpretacji przez konsumentów opisów na opakowaniach. Właśnie dlatego etykiety mają się zmienić.
Unijni eksperci dowiedli, że konsumenci są w stanie samodzielnie ocenić przydatność do spożycia wymienionych wyżej produktów, a przekroczenie daty widniejącej na oznaczeniu „najlepiej spożyć do” często skłania nabywców do niepotrzebnego wyrzucania pełnowartościowej żywności. Z badań wynika, że nawet jedna dziesiąta odpadów spożywczych wytwarzanych rocznie w UE związana jest ze sztywnym określeniem na opakowaniu daty ich przydatności do spożycia.
Dwa rodzaje oznaczeń
Zgodnie z ustawą z 25 sierpnia 2006 roku dotyczącą bezpieczeństwa żywności i żywienia, na produktach spożywczych można obecnie znaleźć dwa rodzaje oznaczeń: „należy spożyć do” i „najlepiej spożyć przed”. Pierwsze dotyczy bezpieczeństwa produktu, zero-jedynkowo określając termin jego przydatności do konsumpcji. Sformułowanie to najczęściej pojawia się na artykułach świeżych.
Drugie wskazuje datę minimalnej trwałości, po upływie której towar zachowuje swoje właściwości, ale może mieć gorszą jakość (np. smak czy konsystencję), jednak jego zjedzenie po terminie nie jest niebezpieczne dla zdrowia. Wielu specjalistów uważa, że są one dobre nawet przez kilka lat. Dlatego wśród zmian proponowanych w ramach nowej strategii, Komisja Europejska proponuje dodanie kolejnych oznaczeń na opakowaniach żywności, aby konsumenci mniej jej marnowali, ale jednocześnie, aby te oznaczenia nie zagrażały niczyjemu bezpieczeństwu – chodzi np. o informację „często dobre dłużej”.
Produkty, na których najczęściej znajdziemy poszczególne rodzaje oznaczeń
Sieci pozostawiają decyzję klientom
W części krajów UE żywność po dacie minimalnej trwałości może trafiać do obrotu komercyjnego. W Danii powstał pierwszy na Starym Kontynencie market (sieć WeFood), gdzie w o wiele niższych cenach można kupić produkty posiadające uszkodzone opakowania lub opatrzone nieprawidłowymi etykietami, które w innym wypadku zmarnowałyby się.
Polacy wyrzucają do kosza ponad 9 mln ton żywności rocznie
Z kolei na Wyspach popularna sieć supermarketów Waitrose zdecydowała we wrześniu ub.r. o usunięciu oznaczeń dotyczących dat przydatności do spożycia z opakowań prawie 500 produktów. Chodzi o zachęcenie konsumentów do własnej oceny świeżości danego wyrobu, a w konsekwencji o propagowanie idei „zero waste”. Detalista prognozuje, że pozwoli to zaoszczędzić miliony funtów w związku z procederem marnowania wciąż pełnowartościowej żywności. Wcześniej sieć Marks & Spencer usunęła daty z etykiet ponad 300 owoców i warzyw. Na podobny ruch zdecydowało się Tesco, które pozbyło się takich oznaczeń na przeszło 100 świeżych artykułów spożywczych. Szacuje się, że rocznie brytyjskie gospodarstwa domowe wyrzucają 4,5 mln ton pełnowartościowego jedzenia.
Bezcenne wsparcie dla potrzebujących
Do 2021 roku w UE obowiązywały przepisy, zgodnie z którymi jakiekolwiek wprowadzenie do obrotu przeterminowanej żywności (zarówno komercyjne, jak i niekomercyjne) było zakazane. Na szczęście pojawiło się znowelizowane rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie higieny środków spożywczych, dające możliwość przekazywania na cele społeczne (w obrocie niekomercyjnym) żywności, której termin przydatności upłynął. Odbiorcami takich produktów mogą być banki żywności, ośrodki pomocy społecznej lub organizacje non-profit.
Niektóre produkty można zjeść nawet 10 lat po zakupie, są też takie, które nigdy się nie zepsują?!
Ważną kwestią, która wiąże się z możliwością ofiarowania żywności na cele charytatywne, jest zadbanie o odbiorców końcowych. Chodzi o odpowiednią kampanię informacyjną, w ramach której dowiedzą się oni, że produkty te nie są gorszego sortu. Pamiętajmy jednak, że można tak uczynić wyłącznie z wyrobami oznaczonymi datą minimalnej trwałości. Co więcej, darczyńca musi mieć pewność, że jedzenie nadaje się do spożycia, a więc np. nie doszło do rozszczelnienia się opakowania.
Obowiązkowo do utylizacji
W Polsce sprzedaż produktów, których termin ważności upłynął, a więc oznaczonych terminem „należy spożyć do” jest zabroniona. Sklepy spożywcze mogą je mieć w ofercie do ostatniego dnia. Obniżają wtedy zwykle radykalnie ceny takich artykułów, żeby szybko znalazły nabywców. Obowiązkowo na półce musi się wówczas znaleźć napis komunikujący „krótki termin”.
Bruksela zaleca, aby na opakowaniach produktów żywnościowych znalazły się nowe informacje, np. „często dobre dłużej”
Jeśli finalnie nie uda się sprzedać takich towarów, stają się one tzw. byłą żywnością i – zgodnie z prawem weterynaryjnym – są utylizowane przez wyspecjalizowane firmy. Teoretycznie każdy sklep powinien mieć podpisaną umowę na odbiór byłej żywności z przedsiębiorstwem utylizacyjnym – niestety, w praktyce bywa z tym różnie… W najgorszym scenariuszu przeterminowane produkty trafiają ponownie do obrotu w drugim obiegu, co jest niezwykle niebezpieczne.
Terminoodporne
Na rynku nie brakuje produktów, które bezpiecznie można jeść po upływie daty ważności. W tej grupie najwięcej jest tzw. wyrobów suchych, takich jak kasza, makaron, ryż, sól czy cukier. Terminoodporna jest również żywność w hermetycznie zamkniętych puszkach czy słoikach, ale również, suszone warzywa strączkowe, twarde sery, masło klarowane, jajka, gorzka czekolada czy kawa i herbata. Rzecz jasna, muszą być przechowywane we właściwych warunkach, tak aby pozostały pełnowartościowe i rzeczywiście nadawały się do spożycia.
W jakim czasie od daty produkcji może być bezpiecznie spożyta sucha żywność przechowywana hermetycznie w temperaturze 21°C
Produkty, które można bezpiecznie spożyć po dacie widocznej na opakowaniu, jeśli w naszej ocenie nie mają oznak zepsucia
| Produkt | Sposób przechowywania | Wyrzuć, jeśli |
| Żywność w puszce | W temperaturze pokojowej, w ciemnym i suchym miejscu | Puszka jest wybrzuszona, zardzewiała, dziurawa lub po jej otwarciu wydzielają się podejrzane gazy |
| Suszone warzywa strączkowe | W szczelnie zamkniętym opakowaniu, w suchym miejscu | |
| Ryż | W szczelnie zamkniętym opakowaniu, w suchym miejscu. Ryż biały może być dłużej przechowywany od brązowego, ze względu na wyższą zawartość tłuszczów w ryżu brązowym | |
| Twarde sery | W lodówce w szklanym opakowaniu | Ser jest spleśniały |
| Jajka | W lodówce | Po zanurzeniu w zimnej wodzie jajka wypływają na powierzchnię, bo świadczy to o ich zepsuciu |
| Chleb | Zawinięty w lnianą ściereczkę lub w drewnianym chlebaku | Na chlebie widać pleśń |
| Masło klarowane | W temperaturze pokojowej może być przechowywane do 9 miesięcy, a w lodówce nawet 15 miesięcy | Ma zjełczały zapach |
| Jogurt | Nieotwarty i przechowywany w lodówce jest bezpieczny do spożycia nawet przez 3 tygodnie po upływie terminu; niewielka ilość płynu w otwartym pojemniku z jogurtem nie oznacza, że się zepsuł – to tylko serwatka, która się oddzieliła | Jest wyraźnie kwaśny w smaku lub zawiera pleśń |
| Makaron | W szczelnie zamkniętym opakowaniu, w temperaturze pokojowej | Ma zjełczały zapach |
| Orzechy | W szczelnie zamkniętym opakowaniu, w ciemnym i suchym miejscu | Są pokryte nalotem z pleśni |
| Sałata | W lodówce w opakowaniu wyłożonym ręcznikiem papierowym | Ma gorzki posmak, lub/i została pozostawiona w plastikowym opakowaniu, a opakowanie wyraźnie się skropliło |
| Gorzka czekolada | W temperaturze pokojowej lub nieznacznie niższej; unikać ekspozycji na słońce | Smak odbiega od normy; biały nalot nie oznacza, że czekolada się zepsuła – to wykrystalizowany na jej powierzchni tłuszcz |
| Kawa i herbata | W szczelnie zamkniętym opakowaniu, w ciemnym i suchym miejscu | Na kawie widać pleśń |
Wszystko wskazuje na to, że nowe unijne przepisy mogą dużo zdziałać w przeciwdziałaniu marnowania żywności. Przyszłość jednak pokaże, jak Bruksela faktycznie odciśnie piętno na tej przerażającej statystyce.
Fot. Materiały prasowe (Tesco Polska)
