Pracowici kombinatorzy – dlaczego tak postrzegani są przedsiębiorcy w Polsce?

Przedsiębiorca z przełomu wieku kojarzył się ze sprytnym handlarzem lawirującym w szarej strefie i mającym powiązania z władzą. A kim jest nowoczesny biznesmen? Jak zmieniła się struktura polskich przedsiębiorstw i wizerunek człowieka sukcesu? Na te pytania odpowiemy, analizując najnowszy raport Wprost i inne badania na ten temat.

Ilu jest przedsiębiorców w Polsce?

W 2022 r. w Polsce prężnie operowało aż 2,35 mln przedsiębiorstw niefinansowych. W 2023 roku ich liczba zmniejszyła się o 1,8%, ale wzrosła o 33,6% w odniesieniu do 2010 roku. W zeszłym roku w Polsce operowało 2 307,1 tys. przedsiębiorstw, w tym 2 240,1 tys. mikroprzedsiębiorstw, z czego 18,7% stanowiły podmioty z województwa mazowieckiego. Spadek liczby przedsiębiorstw dotyczył głównie podmiotów zatrudniających do 9 pracowników, które w całym zbiorze stanowiły 97,1% wszystkich firm – w ich przypadku odnotowano 1,9% spadek liczebności w porównaniu z 2022 rokiem.

A jak przedstawiają się te dane w 2024 roku? Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec września 2024 roku w rejestrze REGON wpisanych było 5 272,1 tys. podmiotów gospodarki narodowej – w samym wrześniu polscy przedsiębiorcy otworzyli 31,7 tys. nowych podmiotów, czyli o 11,4% więcej niż w sierpniu. 46,5% wzrost odnotowano w przypadku spółek cywilnych, a 6,5% w odniesieniu do spółek handlowych (o 6,5%).

W I kwartale 2024 roku zarejestrowano 92 031 rejestracji przedsiębiorstw (o 4,4% mniej niż w analogicznym okresie ub. Roku) oraz 100 upadłości, czyli 18,0% mniej niż w I kwartale 2023 roku. Najbardziej znaczący spadek miał miejsce w sektorze przemysłowym (o 8,4%) oraz branży informacji i komunikacji (o 21,3%), natomiast zwiększenie się liczby rejestracji zaobserwowano w usługach (o 2,1%) oraz pozostałych sekcjach (o 2,4%).

 

W II kwartale sytuacja była podobna – GUS odnotował 87 642 rejestracji przedsiębiorstw (o 1,0% mniej niż w analogicznym okresie ub. Roku) oraz 92 upadłości, a zatem o 5,2% mniej niż w II kwartale 2023 roku. Spadek liczby rejestracji nastąpił w sekcji informacji i komunikacji (o 20,8%) oraz handlu i naprawie pojazdów samochodowych (o 4,8%), a wzrost w budownictwie (o 0,2%), usługach (o 4,8%) oraz w pozostałych sekcjach (o 7,5%).

W III kwartale 2024 roku w Głównym Urzędzie Statystycznym odnotowano 85 341 rejestracji przedsiębiorstw, oraz 104 upadłości, co oznacza wynik o 19,5% więcej niż w III kwartale 2023 roku. Największy spadek liczby rejestracji nastąpił po raz kolejny w sektorze informacji i komunikacji (o 11,4%), oraz przemyśle (o 7,9%) i po raz pierwszy od miesięcy w budownictwie (o 5,7%). Z kolei wzrost nastąpił w transporcie i gospodarce magazynowej (o 8,9%), zakwaterowaniu i gastronomii (o 4,7%) oraz w pozostałych sekcjach (o 7,0%).

---

---

W jakich branżach działają polscy przedsiębiorcy?

W 2023 roku najliczniejszą zbiorowość w całej populacji podmiotów niefinansowych stanowiły przedsiębiorstwa handlowe (19,4% ogółu). Jak czytamy w raporcie o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 2024:

Analiza struktury branżowej mikro, małych i średnich przedsiębiorstw pokazuje, że najliczniejszą grupę stanowią firmy z sektora Usług (55,2%). Co piąta firma działa w Handlu (20,0%), a prawie co siódma – w Budownictwie (15,5%). Blisko co jedenaste przedsiębiorstwo z sektora MSP (9,3%) prowadzi działalność w Przemyśle (Wykres 1.4). Struktura branżowa dużych firm działających w Polsce różni się istotnie od tej dla sektora MSP. Połowa (50,3%) dużych podmiotów prowadzi działalność przemysłową. Rzadziej natomiast niż MSP duże firmy działają w Usługach (32,9%), Handlu (13,6%) i w Budownictwie (3,1%).

Ile firm przetrwa 1 rok? Przeżywalność przedsiębiorstw

Chociaż przedsiębiorcy nie cieszyli się najpochlebniejszą opinią wśród pokoleń wychowanych w duchu kolektywnej pracy, to, jak czytamy na łamach Money.pl, to właśnie pionierom polskiej przedsiębiorczości udało się przetrwać próbę czasu. Jak twierdzi Katarzyna Gierczak-Grupińska, prezes Fundacji Firmy Rodzinne:

W 1989 roku, gdy w kraju rozpoczynały się demokratyczne przemiany, Polacy założyli niespełna 26 tys. firm. Aż 60 proc. z nich działa do dziś. To wzór do naśladowania.

Obecnie na przeżywalność polskich przedsiębiorstw wpływa o wiele więcej czynników i zgodnie z badaniami SBA ok. 50% małych firm przetrwa pierwsze pięć lat lub dłużej, jednak jedynie jednej trzeciej przedsiębiorców uda się prowadzić działalność na 10 lat lub dłużej.

Ile kobiet prowadzi firmy w Polsce?

Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Polski Instytut Ekonomiczny na dzień 31.12.2023 r. kobiety w Polsce były właścicielkami 34% wszystkich JDG (jednoosobowych działalności gospodarczych). Co piąta kobieta zakładająca działalność zajmowała się handlem, 17% prowadziło firmę związaną z opieką zdrowotną oraz pomocą społeczną, 15% operowało w sferze profesjonalnej, naukowej i technicznej, a 12% usług.

Pożyteczny kombinator czy żyjący na czyjś rachunek wyzyskiwacz – jaki jest wizerunek polskiego przedsiębiorcy?

Jak czytamy w raporcie Wprost, w 1989 roku przedsiębiorczość w Polsce kojarzyła się głównie z kombinowaniem, korupcją i współpracą z władzą. Zdaniem Prof. Jasieckiego ten niekorzystny wizerunek wynikał z głośnych historii o aferzystach, generalizacji, a także z braku doświadczenia i odpowiednich mechanizmów prawnych i administracyjnych:

Tego typu instytucje wraz z infrastrukturą rynkową w naszej części Europy dopiero po-wstawały. Ludzie, którzy je tworzyli, nie mieli żadnego doświadczenia, bo nikt wcześniej na świecie nie prywatyzował socjalistycznych firm. Pojawiały się pytania, jakimi metodami to robić. Wzorowano się na tych zachodnich, ale one nie do końca były dobre.

Później biznesmenów uznawano za wyzyskujących klasę robotniczą – zgodnie z badaniem CBOS z 2003 roku 71% ankietowanych postrzegało przedsiębiorców jako osoby żyjące z pracy innych, które pracują znacznie mniej, niż swoi pracownicy. Dekadę później z badania Instytutu IFk Polonia wciąż głównym słowem kojarzonym z przedsiębiorcami był termin „wyzysk” – trzy czwarte respondentów wierzyło, że szefowie firm sztucznie zaniżają pensje swoich pracowników, aby maksymalizować swoje zyski, a 40% uznało, że biznesmeni są uwikłani w potyczki polityczne.

Wizerunek polskiego biznesmena ocieplił się nieco dopiero w badaniu przeprowadzonym w 2016 roku przez Polską Radę Biznesu z Forum Obywatelskiego rozwoju prof. Leszka Balcerowicza. Wówczas 71% ankietowanych przyznało, że zgadza się ze stwierdzeniem, że przedsiębiorcy tworzą większość dochodu Polska, a wizerunek biznesmenów jest ogólnie pozytywny, choć z małymi wyjątkami.  Z kolei z raportu „Przedsiębiorca odczarowany” wynika, że właściciele firm pracują średnio o 7 godzin więcej, niż ludzie na etacie, są wykształceni (40% z nich posiada wyższe wykształcenie) i płacą wyższe wynagrodzenia, niż reszta podmiotów gospodarczych.

A co zmieniło się w ciągu kolejnych lat? Przekonajmy się, jak zarysowuje się portret polskiego przedsiębiorcy obecnie. Otóż z badania przeprowadzonego w 2024 roku przez Szkołę Główną Handlową, agencję badawczą SW Research, magazyn Wprost, oraz Radę Polskich Przedsiębiorców Globalnych Polacy uważają, że przedsiębiorca to:

Pracowity kombinator działający w nieprzyjaznym dla siebie kraju i jednocześnie bardzo pożyteczny dla społeczeństwa, ale jego wizerunek pozostaje dla przeciętnego Polaka po prostu obojętny.

To prawda, bowiem aż 37,8% respondentów uważa, że główną cechę, którą można przypisać biznesmenom, jest kombinatorstwo, 34,6% wskazało na pracowitość, a 31,4% wręcz przeciwnie – wyzysk. Co ciekawe, choć wydawać by się mogło, że „kombinatorstwo” wybiorą wychowani w czasach PRL-u, to w rzeczywistości, taką opinię wyrazili w 41,4% młodzi ludzie, którzy nie ukończyli jeszcze 24. roku życia oraz wykształceni ludzie w wieku od 24 do 34 lat, z kolei osoby w podeszłym wieku, podobnie jak ci z wykształceniem zawodowym, za cechę markerową uznali „pracowitość”.

Na kombinatorstwo wskazywali także częściej mężczyźni niż kobiety – 38,4% mężczyzn stwierdziło, że przedsiębiorcy są kombinatorami, podczas gdy wśród kobiet przeważała opinia mówiąca o pracowitości.

Z badania wysuwają się także wnioski na temat rodzimego środowiska biznesowego, które 45,2% ankietowanych uznało za nieprzyjazne dla ludzi przedsiębiorczych. Co do tego, że Polska nie jest krajem dla przedsiębiorców, zgadzają się zarówno kobiety (46,8%), jak i mężczyźni (43,4%). Co do tego zgodni byli także respondenci w wieku do 24 lat, ci w przedziale od 24 do 34 lat, a także ci między 35 a 49 rokiem życia. Innego zdania, choć z nominalną przewagą 1,4%, były osoby powyżej 50 roku życia.

Pod koniec raportu znalazło się nieco pozytywów, ponieważ aż 78,6% ankietowanych uznało przedsiębiorców za osoby pożyteczne, 13,6% osób nie wyrobiło sobie zdania na ten temat, a tylko 7,5% uznało prowadzących działalności za osoby niepożyteczne dla społeczeństwa. A w czym zdaniem Polaków objawia się ta pożyteczność? Większość wskazywała to, że biznesmeni płacą podatki, wykorzystywane na rozwój państwa, tworzą miejsca pracy i generują nasze PKB.

Pracowici wyzyskiwacze?

Podsumowując, opinie na temat przedsiębiorców są różnorodne – jedni uważają ich za nieuczciwych wyzyskiwaczy, a inni widzą w nich pracowitych ludzi sukcesu pracujących na rzecz polskiej gospodarki. Oby w przyszłości nasz stosunek do tego zagadnienia stał się nieco mniej ambiwalentny.

 

Zainteresował Cię ten artykuł? Czytaj więcej takich treści w ramach cyklu „Poradnik przedsiębiorcy”